شاه لیر استپ ها تراژدی دیگر
به گزارش گلونی، کتاب شاه لیر استپ ها اثر برجسته ایوان سرگئی‌یویچ تورگنیف، نویسنده بزرگ قرن نوزدهم روسیه، با ترجمه‌ای روان و تازه از یلدا بیدختی‌نژاد به‌تازگی توسط نشر برج منتشر شده است.
این اثر که نخستین بار در سال ۱۸۷۰ منتشر شده، نمونه‌ای درخشان از بازآفرینی ادبی و بومی‌سازی یک تراژدی کلاسیک جهانی در بستر فرهنگ، تاریخ و روان جمعی مردم روسیه به شمار می‌رود.
الهام گرفته از تراژدی شکسپیر
تورگنیف در این داستان با الهام از تراژدی جاودان شکسپیر، شاه لیر، روایتی تازه و شخصی خلق می‌کند که اگرچه در بن‌مایه با اثر اصلی هم‌داستان است، اما با نگاهی واقع‌گرایانه‌تر، زمینی‌تر و انسانی‌تر به سرنوشت قهرمانان خود می‌نگرد. داستان، به‌جای دربارهای اشرافی انگلستان، در دل استپ‌های وسیع و خاموش روسیه رخ می‌دهد؛ جایی که طبیعت بی‌رحم و فضای بی‌پایان جغرافیایی، هم‌پای قساوت عواطف انسانی، درون‌مایه‌های اصلی رمان را شکل می‌دهند.
در مرکز داستان، شخصیتی به نام هارلوف قرار دارد؛ مردی پرغرور، نیرومند و ثروتمند که تصمیم می‌گیرد به نام آرامش و آینده‌نگری، تمام دارایی خود را میان دو دخترش تقسیم کند. این تصمیم، اما آغازی است بر سقوط تدریجی او؛ دخترانی که در ظاهر وفادار و مهربان‌اند، به‌مرور چهره‌ای دیگر از خود نشان می‌دهند و پدر را در انزوایی دردناک، رهاشده از همه چیز، تنها می‌گذارند. این روایت نه‌فقط از خیانت و بی‌وفایی می‌گوید، بلکه بازتابی است از تنهایی انسان مدرن، شکاف نسلی، و بحران در روابط خانوادگی.
تورگنیف با مهارتی مثال‌زدنی، تفاوت‌هایی بنیادین میان اثر خود و نمایشنامه شکسپیر ایجاد می‌کند. شخصیت‌های او، به‌ویژه دختران هارلوف، برخلاف نمونه‌های شکسپیری (گونریل، ریگان، کوردلیا) صرفاً سیاه یا سفید نیستند. آن‌ها موجوداتی‌اند خاکستری، پیچیده و انسانی؛ با تضادهایی درونی، انگیزه‌هایی گاه قابل همدلی و گاه محکوم‌شدنی. حتی شخصیت هارلوف نیز همچون لیر، ترکیبی از اقتدار و سادگی، غرور و درماندگی است؛ مردی که در برابر ضربه عاطفی، فرومی‌پاشد و هویت خود را گم می‌کند.
نقات قوت داستان
یکی از نقاط قوت درخشان این رمان، پرداخت هنرمندانه فضای استپ‌هاست. استپ‌های روسیه، با سکوت مرگبار و عظمت بی‌رحم‌شان، صرفاً بستر رویداد نیستند؛ بلکه استعاره‌ای از پیر شدن، تنهایی، بی‌پناهی و مواجهه انسان با طبیعتِ بی‌اعتنا به سرنوشت فردی‌اند. این عناصر طبیعت، با روایت در هم می‌آمیزند و لحن داستان را به مرزی میان واقع‌گرایی و رئالیسم شاعرانه می‌کشانند.
سبک نگارش تورگنیف در شاه لیر استپ ها، ساده، روان و تأثیرگذار است. او بی‌نیاز از خطابه‌های نمایشی و بزرگ‌نمایی‌های دراماتیک، از خلال لحظات عادی زندگی، از جنس گفت‌وگوهای خانوادگی، نگاه‌های خشم‌آلود یا خاموشی‌های معنادار، عمیق‌ترین دغدغه‌های فلسفی و اخلاقی را بازتاب می‌دهد. طنز تلخ و نازک‌اندیشی روان‌شناختی، دو عنصر کلیدی در روایت او هستند که اثر را از هرگونه شعارزدگی دور می‌دارند.
شاه لیر استپ ها را نمی‌توان صرفاً اقتباسی روسی از یک تراژدی انگلیسی دانست؛ این اثر، بازخوانی‌ای مستقل، جسورانه و اصیل از یکی از کهن‌ترین درام‌های انسانی است که با تمرکز بر شرایط فرهنگی و روانی روسیه در قرن نوزدهم، تراژدی را از قلعه‌های شاهان به خانه‌های کشاورزان و مالکان روستایی آورده است. همین ویژگی، اثر تورگنیف را از سایر بازآفرینی‌ها متمایز می‌کند و به آن هویتی خاص می‌بخشد.
پایان پیام