گزارش برنامه ارتباطات بحران

به گزارش پایگاه خبری گلونی، نشست «ارتباطات بحران» در روز سه‌شنبه پنجم دی‌ماه، هم‌زمان با سالگرد زلزله‌ی بم و با محوریت بحران زلزله‌ی کرمانشاه، توسط انجمن علمی‌-دانشجویی ارتباطات دانشگاه تهران برگزار شد.

محمدرضا باقری، تهیه‌کننده‌ی برنامه‌ی عصرانه، زهرا چوپانکاره، خبرنگار روزنامه‌ی اعتماد و رضا ساکی، مدیرمسئول پایگاه خبری گلونی، مهمانان پنل اول این برنامه بودند.

در ابتدا دبیر انجمن علمی-دانشجویی ارتباطات ضمن خوش‌آمدگویی و معرفی سخنرانان برنامه و طرح بحث کلی، در تبیین مسئله‌ی اصلی نشست گفت: آنچه در نسبت با این بحران به‌ عنوان یک مسئله برای ما مطرح شد، عملکرد رسانه‌ها در پوشش این بحران بوده است. انتظار از رسانه در این شرایط، وجود خبرنگاری بحران بود اما آنچه اتفاق افتاد تبدیل‌شدن بحران کرمانشاه به‌عنوان دستاویزی برای مرزبندی‌های جناح‌های سیاسی بود. بعد از مدتی نیز این بحران و تبعات آن به فراموشی سپرده شده است در صورتی که به‌نظر نمی‌رسد پیامدهای آن مرتفع شده باشد و گویی رسالت خبرنگاری و رسانه نادیده انگاشته شده است.

رضا ساکی به‌عنوان اولین سخنران نشست اظهار داشت که ما نه از منظر نرم‌افزاری و نه از جهت سخت‌افزاری آمادگی‌ای در برابر بحران نداریم و گاهی خبرنگاری پیش از بحران در حین بحران اتفاق می‌افتد. وی بیان داشت که انتظار مخاطب از خبرنگار در میدان حادثه مبارزه است، گویی بحران محل مبارزه‌ی مردم با دولت و بیان انتقاداتشان از آن است و در صورت عدم‌ دست‌یابی به این انتظار، خبرنگاران مورداتهام قرار خواهند گرفت.

وی در ادامه‌ی سخنان خود به برخورد هیجانی رسانه‌ها اشاره کرده و یکی از علل آن را تلاش برای عضوگیری و جلب مخاطب برای تحقق اهداف بعدی آن خواند که منجر به ایجاد تشنج در اذهان عمومی می‌شود. ایشان بیان داشتند که به‌علت کمبود تعداد خبرنگاران حرفه‌ای در بررسی منابع نشر اخبار دچار مشکل هستیم و در واقع با سیلی از مدیران غیرحرفه‌ای کانال‌های تلگرامی مواجه هستیم که ناشر اخبار غیرواقعی و هیجانی هستند. همچنین نشر احساسی وقایع از آفات مدیریت بحران است و جناح‌بندی‌های سیاسی در حین حادثه اهمیت چندانی ندارد کمااینکه در زلزله‌ی کرمانشاه نشر این دعواهای سیاسی منجر به سلب‌اطمینان از مقام رسمی و بین‌المللی هلال احمر شد.

محمدرضا باقری نیز در ابتدای سخنان خود به عدم مدیریت در نشر تصاویر بحران اشاره کرد و بیان داشت که نشر تصاویر فلاکت‌بار در دنیا موردقبول نبوده و در زمان وقوع بحران، نشر این تصاویر منجر به سلب امنیت روان از مردم خواهد شد. وی همچنین فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی جهانی و تقلیل منابع خبری به پیام‌رسان تلگرام را یکی از دلایل دیگر بی‌کیفیتی اخبار دانست. ایشان همچنین معتقد بودند که به‌ نمایش‌گذاشتن کاستی‌های طرفین مسئول، دوگانه‌سازی به‌جای ایجاد همدلی، ایجاد شکاف میان مردم و دولت و زیر سوال بردن نهادهای مدنی، منجر به سلب اعتماد از مردم و جایگزینی حمایت سلبریتی‌ها به‌جای ورود نهادهای اجتماعی که فعالیتشان قابل‌ پی‌گیری‌ست، شد. ایشان در پایان بخش اول سخنان خود به سه‌ضلعی سابقه‌ی بحران، آینده‌ی بحران و ورود به بحران اشاره کردند و افزودند که به‌طور کل نسبت به دو مورد اول بی‌توجه هستیم.

زهرا چوپانکاره به‌عنوان آخرین سخنران این بخش، متهم‌کردن خبرنگار را ساده‌ترین کار در این شرایط دانست چرا که از اتفاقاتی که برای خبرنگار پیش می‌آید بی‌اطلاع هستیم و اظهار داشت که خبرنگار در شرایط بحران یا باید به اطلاعات مقام مسئول اعتماد کند یا از اطلاعات به‌دست‌آورده‌ی خودش که آن هم حاصل پرس‌وجو از نهادهای مختلف است، برداشتی ارائه دهد. همچنین در صورت تامین بودجه از طرف روزنامه و مقام رسانه‌ای و اعزام خبرنگار به محل حادثه، بعد از گذشت ساعاتی از وقوع حادثه با تغییر فضا مواجه خواهد شد و امنیتی‌بودن آن کار او را متوقف می‌کند. نکته‌ی بعدی که ایشان به آن اشاره کردند عدم‌تمایل افراد به مصاحبه در صورت عدم‌حضور دوربین و ثبت‌نشدن تصویر آن‌ها بود که خبرنگار را به منابع دیگری ارجاع می‌دهد.

دکتر ابراهیم فیاض، دانشیار گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران و دکتر سیاوش صلواتیان، استادیار دانشکده‌ی ارتباطات و رسانه‌ی دانشگاه صداوسیما به‌همراه حامد جلیلوند، پژوهشگر حوزه‌ی انسان‌شناسی سخنرانان پنل دوم نشست «ارتباطات بحران» بودند.

ابراهیم فیاض به‌عنوان اولین سخنران بخش دوم نشست، بحران را پدیده‌ای عنوان کرد که همواره وجود داشته اما نمودهای آن متفاوت بوده است و وجود تکنولوژی را نیز علت این تفاوت‌ها خواند. ایشان در ادامه به نقش ارتباطات و رسانه‌ها هنگام وقوع بحران اشاره کردند و بیان داشتند که پیش‌تر، این اجتماع بود که واقعیت‌ها را می‌ساخت اما در شرایط کنونی رسانه‌ها هستند که واقعیت‌ها را شکل داده و می‌سازند و با شکل‌دادن به آن‌ها واقعیت اصلی را پنهان می‌کنند. دکتر ابراهیم فیاض برای تبیین این مسئله به زلزله‌ی اخیر تهران اشاره کرده و بیان داشتند که صداوسیما با بحران‌آفرینی باعث بروز وحشت در میان مردم و کشاندن آن‌ها به خیابان‌ها شد.

سیاوش صلواتیان، دومین سخنران نشست نیز به همین مسئله اشاره کرد و گفت: صداوسیما در زلزله‌ی اخیر برای آنکه به اطلاع‌رسانی ضعیف محکوم نشود، خروجی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که سراسر آن انتقال هیجان و استرس به مردم بود. وی با انتقاد از این روش افزود: درست است که کارکرد پخش خبر، اطلاع‌رسانی به مردم است اما لازم است که آرامش نیز با آن همراه باشد. چنانچه بتوانیم تعادلی برقرار کرده و ضمن هشیارسازی، احساس آرامش و امنیت را نیز به مردم بدهیم، مدل عملیاتی ارتباطات بحران اتفاق افتاده است. وی همچنین اذعان داشت: شبکه‌ی خبر در انتشار اخبار مرتبط با زمین‌لرزه‌ی تهران، تنش‌ها را به مردم انتقال داده است در حالی که این فشارها باید به متولیان ذی‌ربط وارد می‌شد.

صلواتیان در بخش دیگری از سخنانش به نظریه‌ی «اقتصاد توجه» اشاره کرد و گفت: در اقتصاد معمولا آنچه جابه‌جا می‌شود پول است اما در زمان وقوع بحران این «توجه» است که بیشتر احساس می‌شود و مردم نیازمند توجه بیشتر از سوی رسانه‌ها هستند. این توجه اگر مبنای تحلیل مدیریت و ارتباطات باشد ما را به فهم جدیدی می‌رساند. به‌گفته‌ی ایشان رسانه توجه مسئولین، مردم و هنرمندان را به خود جلب می‌کند و این افراد با حضور در مکان‌های بحران‌زده با کمک‌های نقدی و غیرنقدی خود می‌توانند ارتباط خوبی با حادثه‌دیدگان برقرار کنند. وی ادامه داد که این توجه می‌تواند به سرمایه‌ی مردم برای رفع مشکلاتشان بدل شود که همان ارتباطات بحران نامیده می‌شود.

حامد جلیلوند نیز در آغاز صحبت‌های خود به تجربه‌ی حضور خود در مناطق زلزله‌زده‌ی استان کرمانشاه اشاره کرد و بیان نمود که در این سفر به نتایجی دست یافته است که می‌توان آن‌ها را به دو گروه دانش بومی و شبکه‌سازی تقسیم کرد. به‌گفته‌ی او دانش بومی همان تجربیات مردمی در مواجهه با بحران‌هایی چون زلزله است که هنوز وجود دارد اما ذیل مدرنیته پنهان شده است؛ البته این مسئله ناآگاهانه بوده است و رسانه‌ها در احیای آن به‌همراه مشارکت مردمی، نقش موثری خواهند داشت.

ابراهیم فیاض در بخش دوم سخنان خود عنوان کرد که هنگام وقوع بحران طبیعی، مرگ دسته‌جمعی بحث اصلی ماست. ایشان همچنین ایجاد فرهنگ بازسازی را نکته‌ی دیگری که در ارتباطات بحران وجود دارد بیان کرد و بازسازی اجتماعی را مهم‌ترین کار ارتباطات دانست. وی رسانه را در بحران‌های این‌چنینی مقصر دانسته و علت آن را این‌گونه بیان کرد که در حال حاضر کار رسانه از روشن‌سازی به انحراف اجتماعی تبدیل شده است، به‌ویژه صداوسیما که بزرگترین منحرف‌کننده‌ی افکار عمومی در ابعاد اجتماعی است.

در ادامه‌ی نشست، سیاوش صلواتیان نیز در بخش دوم سخنان خود در رابطه با مفهوم جمع‌سپاری در جامعه و تقسیم برخی از وظایف در میان مردم بیان داشت که زلزله‌ی سر پل ذهاب و کرمانشاه بدون هیچ‌گونه تدبیر و برنامه‌ریزی قبلی بوده است و با اتفاقاتی که رسانه‌های اجتماعی در تحولات و انقلاب‌های تکنولوژیک در حوزه‌ی ارتباطات ایجاد کرده‌اند، فرایند بحران تا حد زیادی جمع‌سپاری شد. وی در همین‌باره افزود: پتانسیل رسانه‌های اجتماعی این موقعیت را ایجاد می‌کند که اگر بتوانیم برنامه‌ریزی قبلی داشته باشیم، بتوانیم مردم را در بحران‌های آتی از افرادی که منفعلانه آسیب‌دیده یا نظاره‌گر آسیب هستند، به‌عنوان کنشگران فعالی که خودشان بحران را مدیریت می‌کنند معرفی کنیم.

پایان پیام

هانیه شریفی پنل اول و مینا راستی  و فرانک کریمی پنل دوم را تنظیم کرده‌اند.