دکتر محمدرضا اسلامی کتاب دغدغه ایران نوشته دکتر محمد فاضلی را نقد کرد

دکتر محمدرضا اسلامی کتاب دغدغه ایران نوشته دکتر محمد فاضلی را نقد کرد

به گزارش پایگاه خبری گلونی دکتر محمدرضا اسلامی نوشت:

کتاب «دغدغه ایران» ، گردآوری بخشی از مطالب کانال تلگرامی با همین نام است، لیکن مباحث جدی و مهمی درخصوص مسائل جاری و بحران‌های دست به گریبان کشور ایران در فصل آخر کتاب مذکور مطرح شده است.

همچنان که در یادداشت قبل ذکر شد، وجود یک «نظم ذهنی» و یک «نگاه جامع» در تحلیل مسایل کشور، امری ستودنی است ولی اگر قرار باشد از منظر «نقد» به این کتاب نگاه کنیم می‌توان به ذکر موارد زیر پرداخت.

دکتر محمدرضا اسلامی

یکی از تعابیر کلیدی که محور بحث‌های کتاب دغدغه ایران است، موضوع هم آیندی بحران‌هاست.

در واقع، مخاطراتی که هر کشوری کم و بیش با آن مواجه است، همگی به یکباره در وضعیت فعلی ایران، همگرا شده‌اند.

محمد فاضلی این را «هم آیندی بحران‌ها» نام نهاده و در خصوص این موضوع مواردی را بر شمرده است از جمله:

«مشکلات صندوق‌های بازنشستگی، مشکل آب، مشکل ریزگردها، مشکل فساد در نظام اداری، مشکل تنش در روابط خارجی با قدرت‌های بین المللی، مشکل تورم و بیکاری، مشکل فرسایش سرمایه اجتماعی و …»

محمد فاضلی با شرح و تحلیل موارد مذکور، جامعه ایران امروز را «جامعه مسائل حل نشده» خطاب کرده و استدلال می‌کند که انباشت برخی از مشکلات مذکور، حتی به پیش از چهل-پنجاه سال قبل بر می‌گردد (نظیر سیاست‌های غلط در بخش آب) و این امر منجر به خستگی اجتماعی شده است.

 نقد هم آیندی بحران‌ها

ضمن موافقت با بخش زیادی از آنچه در کتاب مذکور تحت عنوان «هم آیندی بحران‌ها» نام گرفته، نقدی که به ذهن می‌رسد اینکه نویسنده نباید این همگرایی بحران‌ها در جامعه ایرانی را به شکل مجرد مورد بررسی قرار دهد. “نگاه غیرمجرد” به موضوع بحران‌های ایران، به این معناست که کشورهای مشابه ما ایرانیان، در مقاطع زمانی مشابه، چه احوالی را از سر گذرانده‌اند؟

به عنوان مثال کشور ژاپن در مقطع عبور از یک کشور کشاورزی به کشور صنعتی، با بخش زیادی از بحران‌های مذکور به شکل “همگرا” مواجه بوده است.

ایجاد آسیب های شدید به محیط زیست ژاپن (در مقطعی که کشور اهتمام به توسعه صنایع داشته است)، تنش‌های جدی در روابط خارجی (در فاصله قبل و بعد از جنگ جهانی اول)، مشکل تورم، رشد آسیب های اجتماعی و … همه مسائلی است که ژاپن کشاورزی/سنتی، در عبور به سمت توسعه یافتگی با آنها مواجه بوده است.

 بدیهی است که مقصود از این بحث، مقایسه مسیر توسعه ایران با ژاپن نیست بلکه اشاره به این واقعیت است که بسیار کشورهای توسعه نیافته (در مسیر حرکت به سمت توسعه) با تجمیعی از بحران های چندوجهی و پیچیده دست به گریبان بوده هستند.

در واقع نگاه کردن به مسایل امروز ایران زمین، بدون یک نگاه مقایسه‌ای با کشورهای مشابه، ما را به سمت غلیظ تر دیدنِ بحران‌های امروزمان، رهنمون می‌سازد.

البته محمد فاضلی مثالهایی از ترکیه و کشورهای در حال توسعه دیگر آورده است ولی این مثال‌ها در بحث‌های “موردی” است و در خصوص بحث کلیدی این کتاب (یعنی “هم آیندی بحران‌ها”) غیبتِ یک «نگاه مقایسه‌ای» با کشورهای دیگر محسوس است.

با وجود اینکه قصد ندارم که این یادداشت به یک بحث مقایسه‌ای صِرف با شرایط ژاپن غلطیده شود ولی خوب است نگاهی به این چند فقره داشته باشیم:

یک-کشوری که سالها «اقتصاد دوم دنیا» بود، با معضل جدی «پیرشدگی» جمعیت مواجه شده؛

دو- اقتصاد پویای ژاپن در برابر شتاب اقتصاد چین، با معضلات جدی مواجه شده (برخی شرکت‌های بزرگ ژاپنی در حال نابود شدن هستند)؛

سه- در میانه این احوال، سونامی بزرگ توهوکو و بحران نیروگاه هسته ای مشکلات جدی برای «تولید برق» و نیاز برق صنعتی ایجاد کرد (فوکوشیما هر لحظه -در صورت یک زلزله بزرگ- امکان “چرنوبیل شدن” دارد)؛
چهار- شینزو آبه (و بخش مهمی از سیاستمداران ژاپنی) با مشکل مقبولیت اجتماعی مواجه هستند.

در همین چند گزاره شاهدیم که کشوری مانند ژاپن هم که از مسیر توسعه عبور کرده است، «امروز» با هم آیندی بحران‌ها مواجه است و هرچند «سطح مسایل آنها» با سطح مسایل ما (به عنوان کشوری در حال توسعه)، متفاوت است ولی، مفهوم هم آیندی مفهومی نیست که به بتوانیم به شکل مجرد، به آن بپردازیم.

مسائل حل نشده در ایران امروز

 محمد فاضلی به نمونه‌های صحیحی از مسائل حل نشده (پرونده های باز) در ایران امروز پرداخته است.

از مسائل کلان (مانند تنش های عمیق سیاسیون و احزاب) تا مسائل موردیغیرکلان مانند بلاتکلیفی طولانی مدت در موضوعاتی همانند «ورزشگاه رفتن زنان»، «موسیقی» و …  نمونه‌هایی از عدم جسارت‌های مدیریتی در حل مسائلی هستند که مدت طولانی (و سال ها) بلاتکلیف رها می‌شوند. در واقع مدیریت‌ها، از کنار این موضوعات عبور می‌کنند و این‌ها مشمول روزمرگی می‌شوند.

پایان پیام