آشنایی با انواع قالیبافی در خرم آباد و پلدختر
آشنایی با انواع قالیبافی در خرم آباد و پلدختر
به گزارش گلونی بر اساس پژوهش رضوان هخامنش در روستاهای بخش زاغه، چغلوندی، چگنی،خرم آباد و پلدختر (بالاگریوه) به صورت درشت بافت و با گره فارسی بافته می‌شوند.
این طرح در گروه طرح‌های خشتی قرار می‌گیرد. استفاده از نقش گندمی در حد فاصل دو خشت باعث شده بافندگان نام گندمی یا قابی را نیز برای این طرح به کار ببرند.
این طرح دارای سه حاشیه تقریبا هم اندازه است. در یک گونه از این طرح حاشیه وسط با نقش گل گوشواره‌ای و در حاشیه اطراف با مثلث‌های رنگی منقوش شده است.
گاهی بافنده به سلیقه خود طره‌ای به مجموع حاشیه‌ها اضافه می‌کند. از نظر رنگبندی، رنگ غالب طرح سرمه‌ای و روناسی است. رنگ‌های سفید، سبز و نارنجی در این قالی‌ها به کار می‌رود.
نجفوند
قالی‌های نجفوند شامل طرح‌های متنوعی می‌شود. این طرح از خرم آباد تا اندیمشک (منطقه بالا گریوه) و کوهدشت بافته می‌شود و در گروه طرح‌های لچک ترنج و ترنجدار قرار می‌گیرد.
ترنج بزرگ با لبه پلکانی و دو سرترنج با تزئینات كله مرغی که تقریبا از ابتدا تا انتهای زمینه فرش را در بر می‌گیرد، وجود چهار بته به شکل هندسی خاص در چهار گوشه زمینه و لچک‌ها از خصوصیت اکثر طرح‌های نجفوند هستند.
تعداد حاشیه قالی‌های نجفوند بین ۱ تا ۳ حاشیه متغیر است. نقش خرچنگی، نگاره s، گل‌های چهار پر و شانه، عمده نقوش به کار رفته در حاشیه این طرح‌ها است.
دو طره با نقش مثلث‌های پی در پی حاشیه فرش را در برگرفته است. تعداد رنگ‌های به کار رفته در این فرش از ۶ رنگ تجاوز نمی‌کند. زمینه فرش عموما سرمه‌ای، لاکی و مسی یا به اصطلاح محلی دوغی است.
قالیبافی در خرم آباد و پلدختر: طایی
در مناطق ویسیان، چشمک، طایی و دادآباد و کره گاه بافته می‌شود و ایراد عمده آن این است که مثل سایر گونه‌های فرش لری نسبت به زمان عقب مانده و تکاملی نیافته است.
این نمونه نوع دیگری از طرح‌های نجفوند است که یک چهارم بوده و دارای یک ترنج به شکل مربع است.
درون ترنج نقش گردونه مهر محصور شده توسط یک مربع قرار دارد. دو پرنده در بالا و دو پرنده در قسمت پایین ترنج قرار گرفته است که به گفته بافندگان طاووس است.
تعدادی بند و اشکال هندسی از جمله نقش اره‌ای در زمینه دیده می‌شود. لچک لبه پله‌ای دارد و درون آن شطرنجی است.
این طرح دارای ۲ حاشیه تقریبا هم اندازه است که یکی با نگاره ۵ و دیگری با نقشی که بافندگان به آن شانه می‌گویند پر شده است.
قالیبافی در خرم آباد و پلدختر: بالنی
یکی از فرش‌های سنتی لرستان قالی بالنی است که کمتر می‌توان نمونه‌ای از این نوع نقش را در مناطق دیگر مشاهده کرد.
عقیده بر این است که در طراحی و فرم قالی‌های بالنی از پرواز هواپیما الهام گرفته شده است.
در این قالی‌ها ترنج بزرگی در وسط که معمولا به شکل مستطیل است و باله‌هایی در طرفین طولی آن محور اصلی فرم و شکل را تشکیل می‌دهد. لچک زنجیروار به وسیله ادامه آنها به یکدیگر متصل‌اند.
حاشیه این نوع قالی از مثلث‌هایی تشکیل شده است که با مربع‌های کوچکی پر می‌گردد. متن قالی‌ها را گل‌هایی پراکنده به صورت بیضی، دایره و چند ضلعی پوشانده است.
رنگ غالب در قالی‌های بالنی دو رنگ سرمه‌ای سیر و قرمز لاکی است که به طور تقریبا مساوی استفاده می‌شود. در این قالی‌ها و به طور کلی قالی‌های استان لرستان رنگ‌های روشن کمتر به چشم می‌خورد.
تنوع سلیقه بافندگان در تولید این فرش‌ها بسیار حائز اهمیت است و باعث به‌وجود آمدن انواع نقوش و فرم‌های خاص شده است. بافت این فرش‌ها بیشتر در خرم آباد، بروجرد، سلسله و در بین پیرانوندها مرسوم است.
سگوندی
این طرح‌ها به دلیل اینکه بیشتر توسط طایفه سگوند بافته شده است به این نام معروف شده و در بخش زاغه و شمال خرم آباد بافت این قالی رواج داشته است. این قالی در گروه طرح‌های ترنجی قرار می‌گیرد.
نقش پیکان مانند تنها حاشیه قالی که بافندگان به آن بيلچه می‌گویند به همراه فرم خاص ترنج مرکزی و سرترنج از ویژگی‌های بارز این طرح است. نگاره‌های کله مرغی، تزئینات اره‌ای، نقوش خرچنگی، چنگ گروه‌ای و نقش ماهی در این طرح دیده می‌شود.
طرح بته زنبوری نیز از طرح‌های سگوندی است که در گروه طرح‌های واگیره‌ای قرار می‌گیرد. مشخصه بارز این طرح شبکه‌های شش ضلعی زمینه است که بته‌ها درون آنها قرار دارند.
لچک‌ها با فرم دندانه‌دار به هم متصل می‌شوند و با نقش بسته‌های کوچک تزئین شده‌اند. سه حاشیه لت سیب هم اندازه، دور تا دور قالی را محصور کرده است. رنگ‌های این قالی سرمه‌ای، قرمز روناسی، سفید، سبز، زرد و آبی است.
قالیبافی در خرم آباد و پلدختر پاپی بالاگریوه
اینگونه در مسیر راه آهن از ایستگاه بیشه تا اندیمشک و همچنین گریت و کشور بافته می‌شود مشابهت زیادی به گونه فرش نجفوند دارد.
احتمالا در تعداد گره و درشت بودن پودها تفاوتش هست، هر چند از اکثر نقشه‌ها تخیلی به‌کار گرفته شده ولی به هم شبیه هستند.
آقای فیلبرگ دانمارکی در کتابی که قریب ۶۰ سال پیش راجع به ایل پاپی نوشته‌اند:
«قالی‌هایی که توسط پاپی‌ها بافته می‌شدند معمولاً درشت بافت بودند و رنگ آنها نسبتاً تیره بود مثل رنگ‌های آبی، قهوه‌ای و قرمز در یک زمینه شگرفی طرح‌هایی را می‌توان دید که دارای رنگ قهوه‌ای و حاشیه‌هایی آبی هستند.
در گریت قالی بسیار فرسوده‌ای را دیدم که طرح هندسی آن با طرح‌های معمولی بسیار متفاوت است، بود.
منتها برای اولین بار وقتی تنها موردی بود که چنین چیزی را می دیدم این فرش توسط زنی بافته شده بود که به طوایف (بیرانوند) تعلق داشت و با مردی از ایل پاپی ازدواج کرده بود.
معمول چنین است که قالی‌ها را فقط زن‌ها می‌بافند و در بازار شهرها مردها به نمد مالی اشتغال دارند ضمنا برای نمد مالی زور و قوت زیادی لازم است من مردهای لر را ندیدم که به نمد مالی مشغول باشند.»
فرش‌های نمدین معمولا به شكل مستطیل هستند و ابعاد چندان بزرگی نیز ندارند. یک طرف انها اندکی از یک متر بیشتر و یا کمتر است طرف دیگر آن معمولا یک برابر و نیم همین طرف است.
طرح قرژلنگ
بافت این طرح در منطقه پلدختر رایج بوده است و از نظر ساختار طرح در گروه طرح‌های لچک ترنجی استان جای می گیرد.
اصطلاح خرچنگ یا به زبان بومی قرژلنگ برای نام گذاری طرح، به دلیل شباهت فرم ترنج به خرچنگ به کار رفته است.
این طرح هم به صورت کاملا ساده و انتزاعی با حاشیه‌ای از خطوط ساده و نقش خرچگ و لچک‌هایی هندسی که فرم‌شان یاد آور خرچنگ است بافته می‌شده و هم به صورت طرحی پیچیده که از جزئیات بیشتر و زیبایی بصری بیشتری برخوردار است.
حاشیه این طرح از نقش هچه‌ای، لوزی (گل پیکه) تشکیل شده است. ترنج خوش فرم خرچنگی به همراه دو سر ترنج اصلی و چهار سر ترنج فرعی که برای پر کردن فضا به‌کار رفته اند نقطه قوت طرح محسوب می‌شود.
ترنج بزرگ و لچک‌های کشیده در ترکیبی هماهنگ کل زمینه قالی را در بر گرفته و به جز چند ریز نقش فضایی برای عناصر زمینه باقی نگذاشته‌اند و می‌توان چنین استنباط کرد که فرم لچک‌ها و ترنج تاثیراتی از قالی‌های شهری گرفته است.
در این قالی‌ها رنگ زمینه سرمه‌ای و قرمز روناسی است و مجموع رنگ‌های این طرح‌ها از ۸ رنگ تجاوز نمی‌کند.
پایان پیام
کد خبر : 229423 ساعت خبر : 11:55 ق.ظ