درباره سیزده به در و تفسیرهای آن به قلم کامران کشیری
به گزارش گلونی دکتر کامران کشیری درباره سیزده به در و تفسیرهای آن در صفحه اینستاگرام گروه چهرداد نوشت:
مقدمه:
همانطور که در پست‌های نوروزی «گروه چهرداد» اشاره شد، جشن‌های ایران‌باستان را به صورت کلی می‌توان به دو دسته اصلی دینی و فصلی تقسیم کرد:
– آنچه جشن‌های دینی نامیده شده عمدتاً بر اساس مدارک مکتوبِ به جا مانده از دین زردشتی، شناخته شده‌اند که مهمترین آنها شش «گاهنبار» برای گرامیداشت شش مرحله آفرینش در دین زردشتی کهن هستند و هنوز هم برگزار می‌شوند.
از همین دسته، جشن‌های دیگر مرتبط با تقویم دینی زردشتی هستند که تقارن نام روز و ماه عاملی است برای برگزاری یک جشن، همچون بهمنگان، تیرگان و غیره.
– جشن‌های فصلی نیز عمدتا با موقعیت خورشید در آسمان، پیوند و ارتباط دارند: همانند نوروز که اعتدال بهاری است، مهرگان که در حالت اصلی خود برابر با اعتدال پائیزی بوده و نیز یلدا و سده که با زایش و بلوغ خورشید مرتبط‌اند.
در این میان، جشن نوروز و آئین‌های آن بیشترین بحث و جدل را بین محققان ایجاد کرده است.
دلیل اصلی آن هم نبودن مدارک مکتوب و مفصل درباره شرح تک‌تک نمادهای نوروزی همچون هفت سین، حاجی فیروز، دلیل دوازده روزه بودن تعطیلات و نیز روز «سیزده به در» است.
اشاره نوشته‌های کهن به آئین‌های نوروزی معمولا مختصر و بدون ذکر جزئیات است: همانند «نوروزنامه» منسوب به خیام و نیز اشارات متعدد اما کوتاه دیگر نویسندگان.
در این نوشته‌ها نیز بیشتر به آداب و رسومِ درباری اشاره شده و مطالب مرتبط با فرهنگ عامه در آنها اندک است.
متون دینی زردشتی هم اشارات بسیار کمی به نوروز دارند و برخلاف آن، به جشن‌های دینی همچون گاهنبارها به تفصیل پرداخته‌اند.
همین مطلب از دلایلی است که نشان می‌دهد نوروز یک جشن ملی و عمومی بوده و جنبه صرفاً دینی نداشته و یکی از دلایل ماندگاری نوروز بین ایرانیان پس از اسلام هم همین است.
در دهه‌های اخیر، نویسندگان و محققان زیادی تلاش‌هایی برای ریشه‌یابی آئین‌ها و مراسم نوروزی کرده‌اند و طبیعتا به دلیل فقدان منابع مکتوب کهن، این تلاش‌ها بیشتر بر پایه حدس و گمان بوده است.
درباره سیزده به در و تفسیرهای آن
برخی از این حدس‌ها پایه و اساس پژوهشی دارند اما متاسفانه تعداد قابل توجهی از آنها چنین نبوده و صرفا زاده تخیل نویسنده هستند. گسترش فضای مجازی و رواج مطالب عامه‌پسند، اما بی‌پایه به ترویجِ این ادعاهای نادرست در سال‌های اخیر کمک شایانی کرده است.
دخیل کردن عقاید ملی‌گرایانه افراطی با انگیزه‌های سیاسی و حتی مذهبی نیز با کمال تاسف به این بحران دامن زده است.
همانطور که بارها تاکید شده، یک بررسی و پژوهش در درجه نخست باید با تکیه بر منابع دست اول و مدارک مکتوب باشد. هرچه این منابع به روزگار و زمان مورد نظر برای پژوهش نزدیکتر و تعداد آنها هم بیشتر باشد، امکان بررسی جامع‌تری برای پژوهشگر مهیا می‌شود.
باورهای کهن در گذر زمان متحول شده و مردم آنها را با عقاید جدیدتر خود سازگار می‌کنند.
به این ترتیب در طول تاریخ، یک باور کهن بارها دستخوش دگرگونی معنایی و تحلیل مجدد یا reanalysis می‌شود که نمونه آن را در تلاش ایرانیانِ مسلمان شده برای سازگار کردن باورها و جشن‌های ایران کهن با عقاید اسلامی در متون کهن پس از اسلام می‌توان دید.
دقیقا به همین دلیل است که صرفاً با نگاه کردن به یک باور در حال حاضر، نمی‌توان درباره منشا آن در دوران کهن اظهار نظر قطعی کرد.
محقق باید مدارک مکتوب و موثقی از برگزاری یک مراسم از زمان‌های دور تا دوره کنونی در دست داشته باشد و بتواند سیر تحول معنایی و فرهنگی آن باور را در گذر زمان بررسی و تحلیل کند، زیرا حتی در میان محافظه‌کارترین فرهنگ‌ها نیز باورها دستخوش تغییر تدریجی می‌شوند.
این نکته بسیار مهم (تغییر باورها و بازتحلیل معنایی آنها در گذر زمان) متاسفانه از دید بسیاری از افراد دور مانده است.
با این مقدمه است که به یکی از این باورهای کهن یعنی «سیزده به در» می‌رسیم:
روزی که پس از دوازده روز تعطیلات نوروز، مردم از خانه‌های خود بیرون رفته و معمولا در حومه شهر و مناطق سرسبز «سیزده خود را در می‌کنند».
پایان پیام
ایرانی‌ها چه دغدغه‌هایی دارند؟
اینجا را ببینید