پیشینه تاسیسات آبی در ایران
به گزارش پایگاه خبری گلونی شوربختانه برخلاف خواسته فعالان و کار‌شناسان محیط زیست و مردم کردستان مرحله آبگیری سد داریان روی رودخانه سیروان آغاز شده است.
در حالی که سد داریان نه تنها باعث نابودی چشمه با ارزش کانی بل و اکوسیستم منطقه می‌شود، بلکه بخشی از تاریخ، فرهنگ ایران و کرد‌ها را به زیر آب می‌برد. چنان که یکی از فعالان محیط زیست در کردستان صبح امروز با اندوه گفت: «… صبح بخیر؛ البته چه صبحی؟ صبحی که نابودی کانی بل را می‌بینیم، صبحی که دیگر سیاوچمانه (نوعی آواز محلی که دو به دو در منطقه خوانده می‌شود) کانی بل و سیروان را که باصدای خروشانشان باهم می‌خواندند دیگر شنیده نمی‌شود؛ صبحی که کانی بل زنده به گور می‌شود این روز را نباید فراموش کرد، این روز را باید در تقویم ایران روز مبارزه با سدسازی نام نهاد.» و روند آبگیری سد داریان با توجه به رایزنی‌های فراوان از سوی کار‌شناسان و فعالان محیط زیست ادامه دارد.
پیشینه تاسیسات آبی در ایران چگونه است؟
ایرانیان از ۳۳۰۰ سال پیش در چغازنبیل تاسیسات آب‌رسانی هیدرولیکی داشته‌اند. از دوران هخامنشی سد کورش کبیر، بند آبگیر، نهر داریوش، بند رامجرد، بند بهمن و سیستم آب‌رسانی، سیستم جمع‌آوری و سیستم تخلیه روان‌آب‌های سطحی تخت جمشید در فارس که بقایای آن باقی مانده است؛ هردوت در دفتر سوم خود می‌نویسد: «امروزه پادشاه (داریوش) جلو شکاف کوه‌ها را بسته است و در میانه هرکدام در بزرگ نهاده است تا جلو گذر آب را بگیرد. دشت میان کوه‌ها دریاچه شده است… دستور شاه همیشه چنین است که دریچه‌ها را بر روی زمین‌هایی که نیاز بیشتری دارد بگشایند و چون این زمین‌ها سیراب شود، دریچه‌های آنان را می‌ببندند. دستور پسین این است که آب را به سوی کشتزار‌های با تشنگی کمتر بفرستند…»
به امر پادشاهان هخامنشی هرکس قناتی حفر می‌کرد و آب را به سطح زمین می‌آورد و زمینی را آباد می‌کرد و یا قنات‌های خشک را بازسازی می‌کرد مالیات ۵ نسل بر او بخشیده می‌شد.
در این دوران تکنیک حفر قنات به سایر کشور‌ها منتقل می‌شود. به دستور داریوش، سیلاکس دریاسالار سپاه و نیز خنومبیر معمار بزرگ در واحه خرقاء مصر موفق به حفر قنات شدند و آب آن را به سح زمین منتقل کردند که بعد از آن معبد با عظمتی در آنجا ساخته شده و به قولی جمعیتی حدود ده هزار نفر در آن محل ساکن می‌شوند از همان قنات استفاده می‌کنند.
دوران ساسانیان حکایت از مدیریت و قانونمندی در زمینه آب، احداث و نگهداری قنات‌ها و… دارد. در رساله قضایی که به زبان پهلوی تدوین شده بر اهمیت قنات در توسعه شهر‌های ساسانی تاکید شده است. در این دوران صنعت سدسازی رونق گرفته و شوش‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد. اردشیر بابکان کانال گرگر و دارای بزرگ کانال داریون را در اطراف شوش‌تر احداث می‌کنند. پل و سد عظیم شادروان شوش‌تر، بند میزان، پل بند گرگر، آسیاب‌های شوش‌تر، پل بند دزفول، بند دختر، پل شهرستان، بند عقیلی، بند عیار، بند ماهی بازان، بند دارا و بند قیر، پل بند لشگر، پل بند شاه علی، بند کرخه، بند ارگان، بند شهر لوت، بند دروازه و بند ایزدخواست همگی از آثار دوره ساسانیان است.
در دوره اسلامی نیز قنات برای اعراب جایگاه ویژه‌ای داشت و قوانین و مدیریت خاصی وضع شد. همچنین قناتی در شهر مکه حفر شد که آب را به سطح زمین رساند و بعد‌ها به دفعات مرمت و بازسازی می‌شود.
اما در گذر زمان و با روی کار آمدن تکنولوژی‌های نوین، از ارزش و اهمیت قنات‌ها، آب انبار‌ها، یخ چال‌ها، سیل بند‌ها و… به شدت کاسته شد. موتور آب، چاه، سد‌ها و لوله‌های فلزی جایگزین تکنولوژی دیرینه شدند.
اما در اندک زمانی ثابت شده که حفر چاه و ساخت سد‌های بزرگ و کوچک باعث ناپایداری و از بین رفتن توازن اکوسیستم می‌شود. با این حساب طولی نمی‌کشد که آب از سوراخ گله خارج شده در نمسن می‌ریزد، نمسنی که ترک‌های بسیار خورده و هر بار مقداری از آب را تلف می‌کند و میراب مقدار کمتری را به داخل گله بر می‌گرداند، فرصت کمی باقی مانده. (ابزار میراب برای تقسیم آب قنات بین سهامداران، گله Gollehظرف سفالی که ته آن سوراخی داشته و میراب آن را پر آب می‌کرده و داخل ظرف سفالی بزرگتری به نام نمسن Nemason می‌گذارد.)
پایان پیام
گزارش‌گر: احسان میرزایی
پی نوشت: اطلاعات در متن برگرفته از کتاب ویژه نامه آب، فصل نامه فرهنگ مردم است.
کد خبر : 8826 ساعت خبر : 4:53 ب.ظ