شعرهای طنز با ترجیع چه شعرهایی هستند؟
به گزارش گلونی دکتر اسماعیل امینی، استاد ادبیات، شاعر و طنزنویس نوشت: ساختن شعر طنز با ردیف قرار دادنِ موضوع و سوژۀ شعر، ساده‌ترین راه است.
مثال: موضوعِ شعر (گرانی)
خم شد کمر زندگی از بارِ گرانی هی نیش زند بر جگرم مارِ گرانی
این جور شعرها، اگر چه برای تمرین شاعری خوب است. اما خیلی زود تکراری می‌شود و آن حس تازگی و غافلگیری که برای شعر طنز ضروری است، در این جور شعرها کمتر دیده می‌شود.
یک روشِ دیگر که در قدیم خیلی رایج بود و الان کمتر شده است، ترجیع ساختنِ یک مصرعِ مربوط به موضوع است.
سئوال: ترجیع چیست؟
جواب: ترجیع به سطرهایی از شعر می‌گویند که در فاصله‌های منظم تکرار بشوند. این سطرها ممکن است یک مصرع یا یک بیت باشند.
مثال: چون شبِ یلداست شبِ امتحان
در شعرهایی که ترجیع دارند، چند مصرع می‌سازند و پس از آن سطر ترجیع را می‌آورند.
مثال:
قاتلِ رویاست شب امتحان
دغدغۀ ماست شبِ امتحان
تلخ و غم افزاست شب امتحان
بی‌خود و بی‌جاست شب امتحان
چون شب یلداست شب امتحان
این چند مصرع همراه با سطر ترجیع، می‌شود یک بند شعر. حالا نوبتِ ساختنِ بندِ بعدی است. یادتان باشد که در هر بند قافیه تغییر می‌کند.
این هم بند بعدی:
خواب، گریزان شده از چشم من
خندۀ من گم شده در خشم من
ریخته از وحشت آن پشم من
دیو و هیولاست شب امتحان
چون شب یلداست شب امتحان
این بندها ممکن است سه، یا چهار، یا پنج مصرع باشد. حتی ممکن است هر بند شعر ده دوازده بیت باشد.
خیلی از شعرهای مشهور طنز در قدیم، همین طوری با ترجیع ساخته شده است. مثل این شعر از نسیم شمال:
آخ عجب سرماست امشب ای ننه
ما که می‌میریم در هذا السنه
تو نگفتی می کنیم امشب الو
تو نگفتی می خوریم امشب پلو
نه پلو دیدیم امشب نه الو
سخت افتادیم اندر منگنه
آخ عجب سرماست امشب ای ننه
این اطاق ما شده چون زَمهَریر
باد می آید ز هر سو چون صفیر
من ز سرما می زنم امشب نفیر
می دوم از میسره تا میمنه
آخ عجب سرماست امشب ای ننه
همان طور که می‌بینید در آخر هر بند، مصرعی می‌آید که با مصرع ترجیع هم قافیه است.
شعرهایی که ترجیع دارند برای اجرا با موسیقی مناسبند. در قدیم این نوع شعرهای طنز را همراه تنبک می‌خواندند و به آنها شعر ضربی می‌گفتند.
در مجلۀ فکاهی توفیق که از مجلات قدیمی و مشهور است، ستونی بود به نام شعر تنبکی، که این نوع شعرها را منتشر می‌کرد.
بعدها در برنامه‌های فکاهی رادیو، مانند صبح جمعه از این شعرهای تنبکی اجرا و پخش می‌شد و هنوز هم رایج است و طرفداران خودش را دارد.
حالا برای تمرین، چند موضوع را در نظر بگیرید و برای هر کدام یک ترجیع طنز بسازید.
مثال:
موضوع تنبلی – خوش به حال آن که حالِ هیچ کاری را ندارد
موضوع زرنگ بازی – تو جاده‌ها به هیچ کی راه نمی‌دم
موضوع لاف زدن – من منم من با کلاس و بی نظیر
موضوع ریاکاری – روزها روزه‌ام و شب به عبادت مشغول
بعد برای این ترجیع‌ها چند مصرع هم قافیه بسازید و شروع کنید به سرودن و بند به بند، پیش بروید.
این مطلب یک قسمت از مطالب آموزش طنزنویسی استاد امینی بود. برای مطالعه سایر قسمت‌ها اینجا کلیک کنید.
پایان پیام