چیت، نخستین زیرانداز بشر

چیت‌بافی یکی از صنایع دستی قوم لر و به نوعی دیگر عشایر ایران است. از صنایع دستی عشایر. این زیرانداز در حال فراموشی است اما بسیار برای به‌روز شدن و استفاده در زندگی‌های شهری پتانسیل دارد. به مناسبت ۲۰ خرداد، روز جهانی صنایع‌دستی نگاهی می‌کنیم به هنر چیت‌بافی

پایگاه خبری گلونی – چیت یا چیخ وسیله­‌ای است برای حصار سیاه­‌چادرهای عشایری. این نوع دست­باف سنتی شبیه حصیر است، با این تفاوت که در چیت از نقوش سنتی  و متنوع استفاده می­‌شود، اما در حصیربافی ماده اولیه به صورت خام مورد استفاده قرار می­‌گیرد و روی آن کاری انجام نمی‌­شود، یعنی بدون طرح و نقش است.

در بافت چیت از پشم‌­های رنگی و نقوش مختلف و متنوع استفاده می‌­گردد و برای انجام کار به تجربه کافی و مهارت نیاز است. علاوه بر این، نی‌های به کار رفته برای بافت چیت، ضخامت بیشتری دارد و لازم است قبل از کار نی­‌ها با مهارت خاصی تراش داده شوند. چیت در زندگی عشایر از اهمیت خاصی برخوردار است. از ملزومات اصلی افراد بزرگ ایل به شمار می­‌رود.

مواد و مصالح اولیه چیت، نی تراش داده شده است که در کنار سراب و برکه‌­ها می‌­روید و از مصالح بومی محلی به شمار می‌رود. چیت را با استفاده از موی بز و پشم‌­های رنگی می­‌بافند.

این هنر دستی عشایری از سوی زنان و به صورت گروهی و فردی بافته می­‌شود و از صنایع‌دستی داری است که به صورت عمودی و از چوب­‌های محلی برای ساخت دار آن استفاده می‌­شود.

انواع چیت

چیت یا چیخ یا چیغ انواع مختلف دارد و در اندازه­‌های مختلف ریز، متوسط، بزرگ و بزرگ­تر، بنا به کاربرد آن، بافته می­‌شود. هر اندازه چیت، برای کار خاصی، نظیر دور سیاه­‌چادر، دور آغل بره­‌ها و… مورد استفاده قرار می‌­گیرد.

قدمت و سابقه چیت

بر اساس بررسی­‌های به عمل آمده، نخستین زیراندازهای بشر نی­‌های بافته شده است که دقیقا چیت همین ویژگی را دارد. بنابراین، چیت نخستین زیرانداز بشری است. بعدها در تار آن، به جای نی، از نخ پشمی استفاده شد و گلیم به وجود آمد که شکل تکامل یافته آن، فرش است. بنابراین، چیت در ابتدا به عنوان زیرانداز مورد استفاده بود و سپس از آن به عنوان حصیر سیاه‌­چادر استفاده شد. تداوم آن تا به امروز به این علت است که این صنعت دستی کاملا کاربردی است. علاوه بر این، این صنعت دستی از نی و موی بز و پشم بافته می­‌شود. وجود موی بز در بافت چیت باعث می­‌شود تا علاوه بر اینکه مقاومت آن در مقابل باد و باران و حمل و نقل بیشتر شود، تا حدودی از نفوذ حشرات موذی نظیر مار، عقرب و… نیز به نزدیکی سیاه­‌چادر جلوگیری کند، بنابراین امنیت افراد در داخل آن تا حدودی تامین می‌­شود.

نقش­‌های چیت

نقش­‌های چیت معمولا ذهنی است و با استفاده از تجربیات سایر بافتنی­‌های گذشته و آموزش‌­های استاد شاگردی است که فرا گرفته می­‌شود. بسیاری از نقوش روی چیت نظیر نقوش دیگر هنرهای دستی، بی تاثیر از نقش­‌های محیطی و سایر بافتنی­‌ها نیست و الهام گرفته از طبیعت، محیط اطراف، آداب و رسوم و اعتقادات مردم منطقه است. از طرفی بسیاری از نقوش روی چیت برگرفته از مسائل روحی و روانی بافنده است. از نقوش مورد استفاده روی چیت، می­‌توان به نقش­‌های طاق‌ه­ای طاووس، خروس، شکار عقاب، ستاره، غاز، آهو، گوزن، کبک و نقوش هندسی نام برد.

رنگ

رنگ چیت‌­ها معمولا طبیعی است. به همین دلیل سال­‌ها پس از بافت در مقابل آفتاب و باد و باران رنگ طبیعی آنها حفظ می­‌شود. چیت­‌هایی که حصار سیاه­‌چادر و جایگاه نشستن مردان است، رنگی و به رنگ­‌های قرمز، قهوه­‌ای، مشکی، سبز و نارنجی است. این امر در ایجاد فضای سنگین قسمت نشیمن مردان کمک بسزایی می‌­کند. هر چند عشایر در میان گل و گیاه و رنگ­‌های تند طبیعت زندگی می­‌کنند، اما در بین عشایر مسائل اخلاقی به شدت رعایت می‌­شود و به همین دلیل برای چیت قسمت نشیمن مردان و مهمانان معمولا از رنگ­‌های سنگین استفاده می­‌کنند تا وقار و متانت آن حفظ گردد. اما چیت حصار معمولا از نی تراش داده نشده و از پشم طبیعی و موی مشکی بز است. امروزه در روستاها هنوز در بین نوجوانان چیت بافته می‌شود و کاربرد دارد؛ هر چند روز به روز از تولید آن کاسته می‌­گردد.

از: کتاب «هنر بومی بانوان ایران» نوشته شهرزاد دوستی

پایان پیام