به گزارش پایگاه خبری گلونی، زهرا فلاحیان – دانشجوی کارشناسی ارتباطات دانشگاه تهران – در «پندار» (سال ششم، شماره ۴۷. انجمن علمی-دانشجویی ارتباطات دانشگاه تهران، دانشکده‌ی علوم اجتماعی) نوشته است: دولت اسلامی عراق و شام با نام اختصاری «داعش» به‌مثابه‌ی یک بحران بین‌المللی تلقی می‌شود. از زمان شکل‌گیری داعش که ریشه‌ی آن به القاعده عراق برمی‌گردد تا ۳۰ آبان ۱۳۹۶(ش) که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، پایان سیطره داعش را اعلام کرد، گروه‌ها و نیروهای بسیاری در خاورمیانه درگیر جنگ با این گروهک تروریستی بودند و منافع خود را در معرض خطر می‌دیدند. تمام عوامل درگیر با داعش برای مدیریت آن نزد افکار عمومی، رسانه‌ها را به‌عنوان بسترهای طلایی برگزیدند و شروع به برنامه‌سازی‌های متفاوت کردند تا به هم‌افزایی همه‌ی پتانسیل‌ها برای کنترل بحران منجر شود و عطش افکار عمومی به اطلاعات صحیح را نیز برطرف سازد. در این یادداشت به یکی از برنامه‌سازی‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران که در فرم مستند (documentary) است و به نبرد مقابل داعش در دو کشور سوریه و عراق دلالت می‌کند می‌پردازیم. در اینجا به مفاهیم و گفتمان‌های درون‌متنی که در ذیل ارتباطات بحران قرار می‌گیرند، پرداخته‌شده است.
مستند مثلث مرگ
«جرف الصخر» بر کناره فرات و شمال جاده‌ای که پایتخت عراق (بغداد) را به کربلا پیوند می‌دهد قرارگرفته است. شهری که به باغ‌های نخل و دریاچه‌های مصنوعی بزرگش شهره است و در ۱۰ سال گذشته دژ تسخیرناپذیر بی‌رحم‌ترین سازمان‌های تروریستی جهان بوده است. با سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ این منطقه به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های القاعده و بعثی‌ها تبدیل شد. طراحی و اجرای سلسله عملیات تروریستی به شهرهای جنوبی عراق به‌ویژه بغداد و همچنین شاهراه ارتباطی بغداد به کربلا از دل همین منطقه صورت می‌گرفت. اقداماتی که همگی با شعار اسلام و در پوشش جهاد انجام می‌شد. شکست ارتش امریکا در تصرف جرف الصخر که با هزینه‌ها و تلفات زیادی نیز همراه بود، درنهایت منجر به عقب‌نشینی ارتش ایالات متحده طی سال ۲۰۰۷ و تغییر سیاست او در برابر دشمن دیروزش شد، ازآن‌پس این منطقه به بهشت رویایی تروریست‌های القاعده و بعدها مزدوران داعش تبدیل شد. گستره مهم و استراتژیک میان شهرهای بغداد، کربلا و فلوجه که می‌توانست آتش منازعه در منطقه و به‌ویژه عراق را تا سال‌ها روشن نگاه دارد، منطقه‌ای که بعدها به مثلث مرگ معروف شد.
مستند مثلث مرگ درباره «عملیات عاشورا» در عراق است که منجر به آزادسازی منطقه جرف‌الصخر از اشغال تکفیری‌های داعش و القاعده شد. عملیات عاشورا به فرماندهی سردار قاسم سلیمانی در مهر ۱۳۹۳ در برابر نیروهای داعش انجام شد، در این عملیات که منجر به آزادسازی دروازه بغداد، نجف و کربلا شد ۴۰ نفر از نیروهای آموزش دیده داعش و بیش از ۲۰۰ عنصر میدانی این گروهک تروریستی کشته شدند. به‌دنبال باز‌پس‌گیری این شهر، شورای استانی بابل اعلام کرد که ازاین‌پس نام شهر را از جرف‌الصخر به معنای ساحل سنگی به جرف‌النصر به معنای ساحل پیروزی تغییر می‌دهند. این مستند که از تولیدات مرکز مستند حقیقت به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مرتضی شعبانی است در تاریخ ۹ خرداد ۱۳۹۴ به روی آنتن شبکه مستند رفت و بعدازآن از شبکه یک سیما نیز بازپخش شد.
مستند مثلث مرگ روایتگری خود را از ۳ روز پیش از آغاز عملیات عاشورا شروع می‌کند و به میان نیروهایی می‌رود که قرار است در عملیات آزادسازی جرف‌الصخر شرکت کنند. عملیاتی که صداوسیما به‌عنوان نمونه‌ای از مبارزات در برابر گروهک تروریستی داعش روی آن دست گذاشته عملیاتی است که توسط بسیج مردمی عراق (به عربی: الحشدالشعبی) هدایت و انجام می‌شود. بسیج مردمی عراق به نیروهای شبه نظامی عراق گفته می‌شود که در کنار ارتش این کشور قرار دارند و از حدود ۴۰ گروه مختلف تشکیل شده که عمدتا شیعه مذهب هستند، این نیرو در واکنش به فتوای مراجع عراق به‌ویژه فتوای جهاد آیت الله سیستانی تشکیل شد، عقیل حسینی، رئیس شورای بسیج عراق، آن را ادامه بسیج ایران توصیف کرد و گفت ما در ساختار بسیج عراق از بسیج ایران الگو گرفتیم. پس آنچه در این مستند و در تمام صحنه‌هایی که مصاحبه‌کننده با نیروهای ارتش مردمی عراق وارد گفتگو می‌شود، تأکید بر مبارزه مسلمانان شیعه با جریان کفر است و نیروهای داوطلب تمام انگیزه‌های خود را از آمدن به جبهه‌های جنگ، به باورها، ارزش‌ها و آرمان‌های شیعی گره می‌زنند و تنها هدف غایی خود را شهادت می‌دانند. یکی از رزمنده‌ها در پاسخ به این سؤال که چرا خانواده‌ات را رها کردی و به جنگ آمدی می‌گوید: – خانواده من پیش امام حسین و خانم زینب کبرا چه ارزشی دارد؟ خانواده من پیش علی‌اکبر(ع) چه ارزشی دارد؟ همه خانواده‌ام فدای امام حسین… رزمنده دیگری می‌گوید احساس می‌کنم در عاشورا هستم و بلند فریاد می‌زند لبیک یا حسین! تمام انگیزه‌های داوطلبان مردمی در دو مورد خلاصه می‌شود:
– پاسخ به ندای مرجعیت عالی‌قدر (آیت الله سیستانی)
– حفظ عراقی که سرزمین مقدسات و پیامبران است
می‌توان گفت که هردوی این انگیزه‌ها که از سوی مستندساز نمایانده می‌شود، انگیزه‌های مذهبی و دینی هستند و مردم تنها به‌خاطر حفظ ارزش‌های دینی است که پا به میدان جنگ می‌گذارند و این دین است که مردم را دعوت به آزادیخواهی می‌کند. آن معنایی که از نیروهای رزمنده در مستند مثلث مرگ به اذهان القا می‌شود تصویر قهرمانان خستگی‌ناپذیری است که جنگ برای آن‌ها هیچ رعب و وحشتی ایجاد نکرده آن‌ها تنها با تکیه بر خدا و امام حسین(ع) برای از بین بردن کفر و الحاد به میدان جنگ می‌روند و تمام فکر و ذهن آن‌ها خداست و هرلحظه آماده شهادت‌اند. این همان گفتمان و معانی است که در محوریت انقلاب ۵۷ و جنگ تحمیلی ۸ ساله، درون انقلاب اسلامی به وجود آمد. همان‌طور که در شب عملیات نشان داده می‌شود که یکی از فرماندهان به رزمندگان می‌گوید: امروز مثل روز عاشوراست، همه‌ی شما باید مثل حبیب و جوز از وطنتان دفاع کنید، دشمن جلوی شما و امام حسین پشت سرتان است، عقب‌نشینی نکنید چون امام حسین حامی شماست و…
با توجه به اینکه بسیج نیروهای مردمی عراق به گفته رئیس آن ادامه بسیج ایران است و با تجربه بسیج ایران تشکیل شده و بیشتر اعضای آن را شیعه‌مذهب‌ها تشکیل می‌دهند، عجیب نیست که بازنمایی آن‌ها در صداوسیمای ما که یک سازمان وابسته به حکومتی شیعه مذهب است یک بازنمایی قهرمان‌گونه با آرمان‌های شهادت و آزادگی باشد. حتی در آخر مستند هم که بالاخره بعد از دو روز شهر«جرف‌الصخر» آزاد می‌شود رزمندگان از حکومت جمهوری اسلامی ایران و آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران برای کمک به نیروهای عراقی تشکر می‌کنند. پایان‌بندی در نظر گرفته‌شده برای این مستند تصاویری از پیاده‌روی اربعین است که بعد از آزادسازی و بازگشایی جاده بغداد به کربلا دوباره از سر گرفته می‌شود.
همسویی موجود بین نوع بازنمایی از نیروهای عراقی که داوطلبانه برای جنگ با داعش به میدان آمده‌اند و گفتمان‌هایی همچون «شهادت»، «امام حسین(ع)»، «مقاومت»، «بسیج» و… را نشان می‌دهد که در راستای گفتمان‌های اوایل انقلاب و جنگ هشت‌ساله است و سعی در بازنمایی و تجدید گفتمان‌ها را دارد.
به‌طورکلی در ارتباطات بحران بازنمایی‌های رسانه‌ای با توجه به ایدئولوژی حاکم بر رسانه‌ها سعی در نشان‌دادن گفتمان‌های خود و تقویت آن‌ها دارند و این امر در بازنمایی‌های رسانه‌ای بحران‌هایی که در گوشه‌گوشه‌ی دنیا به وقوع می‌پیوندد امری طبیعی و بدیهی است.
پایان پیام
