لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست

لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست

این اصطلاح درواقع «لر فیلی» است. لرهای فیلی به زبان‌های لکی، مینجایی، کلهری و ملکی (مهکی) سخن می‌گویند و گستره لرستان کوچک یا بهتر بگوییم، لرستان فیلی را شامل می‌شود.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، اشکان خورشیدوند در فصلنامه پریسک زاگرس در مطلب لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست نوشته است: هویت قومی امروزه به مسئله‌ای مهم در میان جوامع تبدیل‌شده است و هر قومی به راه‌های گوناگون اعلام موجودیت می‌کند تا از داشته‌های تاریخی، فرهنگی و ادبی خود حراست کند.

مردم لر ازجمله اقوامی هستند که باوجود داشتن گذشته‌ای درخشان، امروز در خطر فراموشی هویت خود قرار دارند. در سال‌های اخیر اصطلاحی به گوش می‌خورد که برای آن هیچ‌گونه سندیت و تاریخی وجود ندارد.

این اصطلاح درواقع «لر فِیلی» feyli است. لرهای فیلی به زبان‌های لکی، مینجایی، کلهری و ملکی (مهکی) سخن می‌گویند و گستره لرستان کوچک یا بهتر بگوییم، لرستان فیلی را شامل می‌شود.

در خصوص وجه‌تسمیه واژه‌ی فیلی نظریات گوناگونی مطرح است که قوی‌ترین آن‌ها می‌گوید که این واژه معرب پهله یا پهلوی است؛ اما باید گفت که این واژه فارغ از ریشه و تاریخچه‌ی خود، از زمان حکومت والیان فیلی بر سرزمین لر کوچک، رواج پیداکرده است.

در سال ۱۰۰۶ هجری مهی و پس از مرگ شاهوردی خان آخرین اتابک لر کوچک، حسین‌خان فیلی به قدرت رسید و ازآن‌پس دوران حاکمیت والیان مقتدر فیلی آغاز شد و بر مناطق لر کوچک حکمرانی کردند؛ هرچند که بعدها قلمرو آن‌ها به پشتکوه محدود شد و با آمدن رضاخان نیز بهکلی منحل گشت. مناطق لر کوچک به سبب حکمرا‌نی والیان، لرستان فیلی نام گرفت که امروزه شامل لک، مینجایی، کلهر و مهکی (ملکی) است.

جهانگردان و تاریخ‌نویسان در مورد لر فیلی چه گفته‌اند؟

لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست

هوگو گروته جغرافی‌دان و قوم‌شناس آلمانی، بیش از یک سده پیش طی سفری که به ایران داشت مشاهدات خود را به رشته تحریر درآورد.

ایشان در نوشته‌های خود چند بار از اصطلاح لر فیلی استفاده کرده که چند مورد آن در زیر آورده شده است: «ژنرال کنسول ایران در بغداد نخست به من قول داده بود برایم توصیه‌نامه‌هایی به مأمورین مرزی خواهد نوشت و یکی از کارمندان کنسولگری را هم که با یکی از طوایف لر فیلی خویشاوندی دارد، در اختیارم خواهد گذاشت» (سفرنامه گروته، ص۲۱). «همسایه غربی لر بزرگ، لر کوچک (فیلی) است که من مشغول سیاحت از سرزمینشان، پشتکوه هستم» (همان، ص۴۰). «از آنجا که حسین‌خان [والی] که در سال ۱۶۰۰ میلادی توسط شاه‌عباس به قدرت رسید از طایفه‌ی فِیلی بود، از آن تاریخ به بعد همه‌ی ایلات تابعش را فیلی می‌گویند» (همان ، ص ۴۱).

مسیو چریکف در صفحه ۶۴ سیاحت‌نامه خود می‌نویسد: «از قراری که داراب خان توشمال ذکر می‌نمود، لرهای پشت کوهی و پیش‌ کوهی جمیعا، فیلی محسوب می‌شدند ولی جهانگیر، … می‌گفت که فیلی فقط لرهای پشتکوهی را می‌نامند». وی هم‌چنین در صفحه ۱۱۹ همین کتاب نوشته است: «طوایف لر که در لرستان صغیر ساکنند، به عقیده‌ی بعضی، آن‌ها از قبیله‌ی طایفه فیلی‌اند».

لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست

هنری راولینسون در خصوص اطلاق نام فیلی بر مناطق لر کوچک می‌نویسد: «زمانی که والی‌ها در منطقه‌ی لر کوچک حکومت می‌کردند، تمام طوایف به نام فیلی که عنوان خاص قبیله‌ی حسن خان بود خوانده می‌شدند» (سفرنامه راولینسون ص ۵۲). هم‌چنین در صفحه ۴۸ همین کتاب آمده است: «وارد پشتکوه شدم و در چادر جمشید بیک رئیس طایفه‌ی خزل فرود آمدم. این شخص همان کسی است که مدت زیادی در چاردهور مستقر بوده و با طایفه‌ی بزرگ فیلی اتحاد داشته است» راولینسون در جای دیگر جمعیت لرهای فیلی را ۵۶۰۰۰ خانوار بر می‌شمارد.

در کتاب معتبر منتخب التواریخ معینی در ذکر شعب لر کوچک (فیلی) چنین آمده است: «روزبهانی و فضلی و داود عباسی و ایازکی و عبدالملکی و ابوالعباسی که به نام پدر موسوم‌اند و سلورزی و جنکروئی و لک و هسته و کوشکی و کارند و سنوبدی و الانی و زخوارکی و براوند و زنگنه و مانکره‌ای و رازی و سلکی و جودکی که به اسامی مواضع خود مشهور شده‌اند» (منتخب التواریخ ص ۵۰).

«ویلیام کنت لفتوس» زمین‌شناس و باستان‌شناس بریتانیایی در کتاب سفرها و تحقیقات در قلده و شوشیانا در سال‌های ۱۸۴۹ تا ۱۸۵۲ میلادی که به زبان انگلیسی در سال ۱۸۵۷ میلادی منتشر شده است همواره از لرهای فیلی نام می‌برد.

لر فیلی کیست و سرزمین او کجاست

«عباس العزاوی» مورخ بزرگ عراق در کتاب عشایر عراق که به زبان عربی است از لرهای فیلی نام می‌برد که در حوالی مندلی ساکن هستند.

«ایزابلا لوسی برد» نویسنده انگلیسی در کتاب سفرنامه پارس و کردستان به سال ۱۸۳۱ میلادی لرها را دودسته فیلی و بختیاری معرفی می‌کند. (منظور ایشان از این تقسیم‌بندی لر بزرگ و لر کوچک است).

«گوریکوف» خاورشناس روسی واژه فیلی را به قبایل ساکن در پشتکوه و پیشکوه نسبت می‌دهد و آنان را فیلی می‌خواند.

«شوبرل» در نوشته‌های خود این‌چنین ذکر می‌کند: فیلیان از قبایل لری هستند که در مناطق کوهستانی حائل در بین ترکیه- ایران، عراق- ایران سکونت دارند.

«لایارد» باستان‌شناس انگلیسی نام فیلی را به‌تمامی منطقه پشتکوه اطلاق می‌کند.

در کتاب تاریخ مغول در صفحه ۴۴۲ و کتاب مجمل‌التواریخ گلستانه در صفحه ۲۰۴ بر هویت لری مناطق شرقی عراق تأکید شده است.

در کتاب تاریخ بختیاری اثر سردار اسعد بختیاری از زبان سرجان ملکم آمده است که: «قبائل لر بختیاری و فیلی در کوهستانی که از اصفهان گرفته می‌شود تا شوشتر تا قریب کرمانشاهان می‌رود سکنی دارند».

در تاریخ گیتی گشا و هم‌چنین سفرنامه حاج سیاح چند بار نام لرستان فیلی ذکرشده است.

بیش از سیصد سال پیش میرزا محمدحسین مستوفی در رساله خود با نام «آمار مالی و نظامی ایران در ۱۱۲۸ قمری یا تفصیل عساگر فیروزی مآثر شاه سلطان حسین صفوی» چنین می‌نویسد: «اما ایلات ایران دو فرقه‌اند: فرقه ایرانی‌الاصل که به هیچ طایفه دیگری مخلوط نشده‌اند و فرقه بیرونه که…فرقه ایرانی‌الاصل خود شش طایفه‌اند. طایفه اول را لر گویند. لران یک‌صد و هفتاد جماعت‌اند که میان چهار طایفه بزرگ مخلوط‌‌اند.

طایفه اول را فیلی نامند.

طایفه دوم را لک و زند گویند.

و طایفه سیوم را بختیاری گویند.

طایفه چهارم این فرقه را ممسنی گویند.»

اسناد غیر قابل انکار

اما مهم‌ترین اسنادی که به‌هیچ‌وجه قابل‌انکار نیستند دو کتیبه‌ی تاریخی قوچ‌علی و تخت‌خان واقع در ایلام (لرستان پشتکوه) هستند که به در متن آن‌ها به‌وضوح نام لرستان فیلی ذکرشده است.

علاوه بر منابع ذکرشده، ده‌ها سند و مدرک دیگر نیز بر درستی اصطلاح لر فیلی موجود است که جای هیچ شک و شبهه‌ای را باقی نمی‌گذارد.

در میان منابع ذکرشده، اختلافی که وجود دارد این است که اکثر منابع، فیلی‌ها را تمام طوایف لر کوچک می‌دانند؛ درحالی‌که عده‌ای فقط طوایف پشتکوه و عده‌ای نیز طوایفی که امروزه مینجایی نامیده می‌شوند را فیلی می‌خوانند؛ اما چیزی که اهمیت دارد این است که فیلی واژه‌ای متعلق به مردم لر است و اصطلاحات دیگر جعلی است و هیچ سند و مدرکی در خصوص این اصطلاح ساختگی وجود ندارد.

پایان پیام