دوزیستان ایران را بهتر بشناسیم
نکته: لطفا برای لود شدن ویدئو به پایین این برگه بروید و روی «خروج از نسخه موبایل» بزنید تا بتوانید ویدئوها را ببینید.
دوزیستان، مهره دارانی با اهمیتِ بالای اکولوژیکی، اقتصادی و حتی درمانی!
به گزارش گلونی نسل‌های گذشته نسبت به ما، توجه بیشتری به حیات وحش داشتند. دوزیستان نیز از این قاعده مستثنی نبودند.
از ظروف عتیقه و ابزار قدیمی به جامانده از نسل‌های گذشته که دارای نقوش مربوط به دوزیستان هستند می‌توان به علاقه‌مندی مردمِ قدیم به این جانوران پی برد.
دوزیستان ایران را بهتر بشناسیم
آرشیو وبینارهای گلونی را ببینید
به مرور زمان و با تسلط بیشترِ بشر بر طبیعت، عرصه بر گونه‌های مختلف حیات‌وحش مِن‌جمله دوزیستان تنگ‌تر شد.
این رده منحصربه‌فرد از مهره‌داران به علت مسیر تکاملی مهمی که طی کرده‌اند، هم در خشکی و هم در محیط‌های آبی قادر به زیستن هستند.
پیدایش آنها در دوران دِوُنین (حدودا ۳۶۵ میلیون سال پیش) از مهمترین رویدادهای تکامل در تاریخ زمینشناسی محسوب می‌شود، چون برای اولین بار ،جانوارن مهره‌دار خشکی را به منظور ساکن شدن انتخاب کردند.
دوزیستان حلقه اتصال تحول بین ماهیان و خزندگان را تشکیل می‌دهند.
در ایران از رده دوزیستان، راسته سمندرها و راسته وزغ‌ها و قورباغه‌ها با ۷ خانواده، ۱۳ جنس و ۲۲ گونه وجود دارند.
اگر از اطلاعات رایج و قابل دسترس در مورد دوزیستان بگذریم، آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است پرداختن به مسئله حفاظت از آنهاست.
در جدیدترین آمار IUCN، از بین بیش از ۳۲۰۰۰ گونه شناخته شده در جهان، ۴۱% از گونه‌ها در رده دوزیستان در معرض خطر انقراض هستند.
این رده، دامنه پراکنش کوچکی دارند و زیستگاه‌های آنها جزیرهای است. بنابراین آسیب و از بین بردن یک زیستگاه کوچک می‌تواند جمعیت را در یک ناحیه در معرض خطر قرار دهد و حتی از بین ببرد.
تغییر کاربری زمین از مهمترین عوامل به خطر افتادن گونه‌های مختلف دوزیستان در ایران است.
به عنوان مثال تغییراتی مانند احداث سد بدون ارزیابی اثرات و در مکانی که دوزیستان حضور دارند، یک زیستگاه متعلق به آنها را به طور کامل نابود می‌کند.
از دیگر مواردی که موجب به خطر افتادن شرایط زیستی دوزیستان می‌گردد تغییرات دمایی، شوری و آلودگی آب است، چراکه این جانوارن به این تغییرات بسیار حساس هستند و آسیب‌پذیری آنها در این شرایط بیشتر می‌شود.
با توجه به دلایل فوق، درصد گونه‌های در معرض خطر انقراض طی سال‌های اخیر بیشتر شده است.
دوزیستان به تناسب اندازه‌شان تقریبا هر طعمه‌ای را که بتوانند ببلعند، شکار می‌کنند.
غذای آنها از کرم، حشرات، حلزون و بی‌مهرگان دیگر است. گونه‌های بزرگتر از انواع مارهای کوچک، پستانداران ریز و سایر دوزیستان کوچک جثه نیز تغذیه می‌کنند.
پرسش و پاسخ در وبینار دوزیستان ایران را بیشتر بشناسیم
سایر ویدیوها در آپارات گلونی
بسیاری از این حیوانات به ویژه وزغ‌ها که با اشتهای سیری‌ناپذیر از حشرات تغذیه می‌کنند، یاران مفیدی برای کشاورزان در دنیا هستند.
کنترل بیولوژیکی حشرات توسط دوزیستان یکی از مهمترین منافع اقتصادی آنها برای بشر محسوب می‌شود.
در دوزیستان، خصوصا در سمندرها قدرت ترمیم اعضای قطع شده بدن بسیار زیاد است.
نه تنها آبشش‌ها و دم، بلکه اعضای حرکتی نیز اگر به وسیله چند سوسک یا ماهی گرسنه گاز گرفته شوند یا توسط یکی از هم‌نوعان جانور پاره گردند، مجددا بطور کامل ترمیم خواهند شد.
بنابراین در پزشکی هم می‌توان برای ترمیم اندام‌ها از آنها الهام گرفت.
همچنین پوست آنتی باکتریالِ دوزیستان هم می‌تواند بسیاری از باکتری‌ها و میکروب‌ها و قارچ‌ها را از بدن مرطوب آنها دفع کند. این ویژگی آنها هم می‌تواند توسط متخصصان مورد بررسی بیشتری قرار بگیرد تا در حل مسائل پزشکی مرتبط، کمک کننده باشد.
زیستگاه‌های دوزیستان دارای مشخصات ویژه‌ای هستند. به طور مثال، در فصل زادآوری نیازمند به آب و همچنین شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسبی برای زادآوری یا بقا هستند.
کال‌ها با اینکه سالی ۵ تا ۷ روز بیشتر آب ندارند، از مهمترین زیستگاه‌های دوزیستان هستند، چون گونه‌هایی را در خود جای می‌دهند که بقیه زیستگاه‌ها این امکان را ندارند.
پس گاهی زیستگاهی که خشک و کوچک است و ظاهرا فقط مدت کوتاهی دارای شرایط مناسب است، بسیار کلیدی‌تر از برخی دریاچه‌های پرآب می‌باشد. به این دلیل که موجوات منحصر به فردتری را در خود دارد.
در برخی از مناطق، زیستگاه‌های گونه‌های مختلف همپوشانی دارند اما در برخی دیگر گونه‌ها به طور تخصصی زیستگاه خود را دارند.
طبق اصل طرد رقابتی، اگر دو گونه دارای نیازها و خصوصیات مشترکی باشند، یکی از آن دو گونه حذف می‌شود.
رمز بقا گونه‌های مختلف دوزیستان در کنار هم در یک زیستگاه مشترک ریشه در تفاوت‌های ظریف آنها مِن‌جمله تفاوت‌های ریختی و رفتاری دارد.
برای ارز‌ش‌گذاری هریک از زیستگاه‌های این گونه‌ها نیازمند تحقیقات بسیار گسترد‌ه‌تری توسط متخصصان هستیم.
این تحقیقات نیازمند برنامه‌ریزی صحیح توسط متخصصان و مدیران حوزه حیات‌وحش و در اختیار گذاشتن بودجه و امکانات لازم توسط دولت است.
ارتقا سطح آگاهی مردم و ترغیب آنها به حفاظت از دوزیستان نیز از مهمترین عوامل موثر در بقا این رده ارزشمند از مهره‌داران است.
پایان پیام
نویسنده: لیلا دباغ
منابع متن:
کتاب حیات وحش ایران / مهره داران/ اسکندر فیروز
کتاب دوزیستان ایران/ باربد صفایی مهرو و هانیه غفاری
بینار علمی آقای باربد صفایی، رئیس هیئت مدیره خزنده‌شناسی ایران
