خط ثلث به چه کار می‌آید؟

خط ثلث به چه کار می‌آید؟

به گزارش گلونی خط ثلث یکی از مهمترین شیوه‌ها در خوشنویسی اسلامی و یکی از خطوط شش‌گانه است.

ابداع آن را به ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی (معروف به ابن مقله) که در قرن سوم هجری می‌زیست نسبت می‌دهند.

خط ثلث را بیشتر بشناسیم

سایر ویدیوها در نماشای گلونی

این خط با ساختاری ایستا و موقر، بیشتر در تزئین کتاب‌ها و کتیبه‌ها و به ویژه در معماری اسلامی، به‌کار رفته ‌است.

تکامل تدریجی ثلث به عنوان خطی تزئینی توسط ابن مقله، ابن‌بواب و یاقوت مستعصمی شکل گرفت.

ابن‌بواب زیبایی و ظرافت را با خط ثلث همراه کرد.

خط ثلث در ایران برای نوشتن عنوان سوره‌های قرآن کریم، پشت جلدنویسی، سرلوحه‌ها، و بخصوص در کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌ها ‌بکار رفته‌ و همچنان رایج است.

برخی معتقدند که ثلث خطی است که از خط کوفی استخراج شده است.

برخی پیشینه این خط را به خط جلیل، که خود منبعث از خط‌های نبطی و مُسْنَد بود، نسبت می‌دهند.

سابقه خود این خطوط را نیز به خط‌های ثلثین، خط طومار و خط نصف مرتبط دانسته‌اند.

یاقوت مستعصمی را به عنوان بزرگترین خوشنویس خط ثلث ستوده‌اند.

دوره شکوفایی این خط در ایران، پس از عصر صفوی، بنا به دلایلی مانند رونق خط نستعلیق و هرج و مرج‌های طولانی سیاسی و اجتماعی، سیر نزولی یافت.

الف‌های کشیده و بلند و دوایر نسبتاً کم عمق و باز از خصوصیات این خط است.

در این خط کلمات گاهی مجزا و گاه خیلی تو در تو و سوار بر یکدیگر نوشته می‌شوند که به این علت گاهی خوانایی آن کم می‌شود.

این خط با وجود برخی شباهت‌ها با خطوط محقق و نسخ و توقیع، در مفردات و مرکّبات، با آن‌ها تفاوت‌هایی دارد.

از جمله در طول الف، قطّ قلم، دور و سطح، فتح و طمس، مدّات (کششها) و نحوه پیوستگی و ارتباط کلمات با یکدیگر.

ثلث از خطوط مستدیر (دارای حرکت منحنی) و از لحاظ قواعد و اصول، از دشوارترین و کامل‌ترین و زیباترین خطوط اسلامی است.

ریتمی که در اثر تکرار ضربه‌های عمودی و بلند حروف در این خط ایجاد می‌شود القاء‌کننده قدرت عظمت و بزرگی است.

درباره به‌کار رفتن نام «ثلث» به معنی «یک سوم» برای این روش از خوشنویسی، دلایل گوناگونی آورده‌اند.

یکی از دلایل ذکر شده داشتن ۱/۳ سطح (خطوط مستقیم) و ۲/۳ دور (خطوط منحنی) در شکل حروف و کلمات آن است.

برخی معتقدند این نامگذاری برای آن بوده که اندازه سرقلمِ ثلث، یک سوم اندازه قلم طومار است.

بر اساس نظری دیگر، این نامگذاری به سبب ارتباط میان خط ثلث با نسخ یا محقق است.

با این توضیح که پیش‌نیاز تبحر یافتن در نوشتن خط ثلث، تسلط بر نسخ یا محقق و در واقع تسلط بر دست کم دو خط از خطوط ششگانه (=یک سوم) است.

به این خط «ام‌الخطوط» یا «مادر خطوط» لقب داده‌اند چرا که به نظر می‌رسد بسیاری از خطوط دیگر از این خط منشعب شده باشند.
پایان پیام

نویسنده: آرزو قدوسی