ماهی قرمز و تاریخچه ورود آن به ایران

ماهی قرمز نخرید و اگر خریدید در طبیعت رها نکنید

به گزارش گلونی میلاد خسروی کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری از دانشگاه شهید بهشتی نوشت:

امروزه گونه­‌های غیر بومی و مهاجم از تهدیدات اصلی محیط زیست در دنیا محسوب شده و در مورد اکوسیستم‌­های آب شیرین به دلیل شرایط حساس آن­ها، پیامدهای این گونه­‌ها جدی‌­تر نیز به نظر می‌­رسد.

ماهی قرمز

نماشای گلونی را دنبال کنید

یکی از این گونه­‌های مهاجم در ایران، ماهی قرمز یا حوض با نام انگلیسی Goldfish و نام علمی Carassius auratus بوده که از سال­‌های دور در فرهنگ و رسوم ما در جشن نوروز هم جایگاه پیدا کرده است.

این گونه دارای دو فرم وحشی به رنگ خاکستری تا نقره­ای و برنزی رنگ و فرم زینتی به رنگ­‌های زرد، نارنجی و قرمز است که مشخص شده محل پراکندگی طبیعی این گونه کشور چین به خصوص بخش جنوبی آن بوده که به بسیاری از نقاط جهان به ویژه کشور ما وارد شده است.

به نظر می‌­رسد فرم زینتی عمدتاً نارنجی رنگ به علت جهش‌­های ژنتیکی طبیعی به وجود آمده باشد. فرم وحشی به نام‌­های ماهی کاراس و اوشین نیز در کشور ما شناخته می‌­شود.

تاریخچه

شواهد تاریخی و منابع بین‌­المللی حاکی از آن است که در چین باستان، نگهداری و پرورش ماهی قرمز در بین مردم خصوصاً خاندان سلطنتی این امپراطوری رواج داشته است.

پرورش این ماهی در حدود سال­‌های ۱۰۰۰ میلادی در دودمان سونگ چین، در شرایط اسارت به ثبت رسیده و تا قرن ۱۶ میلادی رواج پیدا کرده است.

در ابتدای قرن ۱۷م میلادی، ماهی قرمز وارد ژاپن، اندکی بعد کشور پرتغال و سایر نقاط اروپا و در اوسط قرن ۱۹ میلادی به آمریکای شمالی معرفی شده است. جالب توجه است که این ماهی در رسوم گوناگون در فرهنگ غرب هم جای خود را پیدا کرد بود.

شواهد کافی در خصوص تاریخ دقیق ورود این ماهی به ایران در دست نیست اما محققین تاریخی، قدیمی­‌ترین شواهد نگهداری ماهی قرمز در ایران را به دوره قاجار نسبت می‌­دهند که با بازه زمانی تجارت در اروپا و سایر نقاط جهان هم مطابقت دارد.

در بعضی رسانه­‌ها و جراید به شواهد تاریخی در ایران باستان مربوط به ماهی قرمز اشاره می‌­کنند. یکی از این موارد اشاره به ماهی طلایی از گنجینه آمودریا با قدمت ۲۵۰۰ سال است که هم اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می­‌شود.

اما با دقت به طراحی فرم بدن باریک و کشیده، طول کوتاه قاعده باله پشتی نسبت به ماهی قرمز و داشتن جزئیاتی مثل سبیلک (که در ماهی قرمز ما شاهد حضور سبیلک‌­ها در اطراف دهان نیستیم)، این اشیا و نقاشی‌­ها بیشتر بازتاب دهنده کپورماهیان بومی کشورمان از جمله گونه­‌های جنس Luciobarbus و سیاه­ماهی (جنس Capoeta) هستند.

زیست شناسی و اکولوژی ماهی قرمز

اطلاعات محدودی از لحاظ اکولوژی و زیست‌شناسی ماهی قرمز موجود است. اما همین اطلاعات همگی نشان­‌دهنده این هستند که ماهی قرمز در یک محیط می­‌تواند به راحتی غالب و مهاجم شود.

این ماهی قادر است طیف گسترده­‌ای از دما، شوری و میزان اکسیژن محلول و حتی آلودگی را تحمل کند. طول عمر خصوصاً در شرایط مطلوب (حدود ۳۰ سال) بالا بوده و می­‌تواند تا حدود ۳ کیلوگرم و طولی حدود ۶۰ سانتی­متر رشد کند.

این ماهی همه­ چیزخوار بوده و از پلانکتون­‌ها و جلبک­‌های تک سلولی گرفته تا گیاهان و بی­‌مهرگان و مواد آلی موجود در بستر تغذیه می­‌کنند. از همه مهم­تر این که سن بلوغ در این گونه پایین بوده و توده عظیمی از تخمک را تولید کرده و در طول سال چندین بار اقدام به تولید مثل و تخم­‌ریزی می­‌کنند.

نکته مهم در مورد تولید مثل آن­ها این است که علاوه بر نوع جنسی تولید مثل، ماهیان قرمز قادر به نوعی از تولید مثل غیر جنسی به نام ماده‌زایی (Gynogenesis) هستند که با استفاده از اسپرم گونه­‌های کپورماهی دیگر، تخمک­‌های خود را بدون لقاح تحریک به تقسیم و تولید افراد ماده مشابه خود می­‌کنند.

پیامد ورود به اکوسیستم غیربومی

در مورد اثراث منفی ورود ماهی قرمز به یک اکوسیستم که در آن غیربومی است مطالعات زیادی صورت نگرفته اما تعدادی از مطالعات و گزارش‌های بین­‌المللی پیامدهای مختلفی را گزارش می­‌کنند.

این ماهی با گونه­‌های بومی بر سر منابع غذایی و فضای اشغالی رقابت می­‌کند. با تغذیه خود به ویژه گیاهان در بستر علاوه بر تخریب زیستگاه برخی گونه­‌ها باعث گل آلود شدن و تیرگی آب می­‌شود که این امر به نوبه خود تبعات بعدی از جمله کاهش اکسیژن محلول و کاهش نفوذ نور به ستون آب می­‌شود.

مهم­‌تر این که به دلیل نوع خاص تولید مثل ذکر شده این ماهی می­‌تواند هدر دهنده اسپرم کپورماهیان بومی یک منطقه در نظر گرفته شود که بقای آن­ها را به خطر می­‌اندازد.

همچنین برخی مطالعات حاکی از آن است که ماهی قرمز می­‌تواند با مزاحمت برای گونه­‌هایی مثل دوزیستان و جلوگیری از حضور آزادانه آن­‌ها در محیط میزان رفتارهای تولید مثلی و جفت­‌یابی و در نتیجه شانس تولید مثل آن­ها را کاهش دهند.

ماهی قرمز حتا می­‌تواند تا حدودی پیامدهای اجتماعی خود را در پی داشته باشد. مشخص شده که در آمریکای شمالی این ماهی با رقابت به ماهیان بومی، صید ورزشی و تفریحی را با مشکل مواجه ساخته است.

رهاسازی در طبیعت

آنچه که در کشور ما مهم است این است که در ابتدا رهاسازی این ماهی در طبیعت انجام نشود و حتا می­‌توان مثل برخی کشورها برای این رهاسازی جریمه تعیین کرد.

رهاسازی این ماهی در آبگیرهای مصنوعی و فاضلاب­‌ها نیز توصیه نمی­‌شود چرا که مشخص نیست که سرنوشت آب این گونه فضاها خصوصاً با وقوع پدیده­‌هایی مثل سیل در کشور چه خواهد شد.

نکته دیگری که در کشور ما به چشم می­خورد، پرورش غیر اصولی در قفس­‌ها و توری­‌ها در آبگیرهای طبیعی یا نزدیک به آن­ها به خصوص در شمال کشور است.

نخریدن ماهی قرمز و کاهش تقاضا برای آن میزان پرورش این ماهی را کاهش داده و همچنین استفاده از ماهیان زینتی مصنوعی می­‌تواند جایگزین مناسبی برای علاقه­‌مندان در سفره هفت­‌سین باشد.

همچنین مسئولان مربوطه در سازمان محیط زیست و شیلات کشور می­بایست با وضع قوانین اصولی و مشخص کردن استانداردهای مشخص جهت پرورش این ماهی مدیریت این گونه غیر بومی را در دستور کار خود داشته باشند.

پایان پیام