ارکان دولت صفوی و وظایف اقشار مختلف جامعه

در ۴ مرداد ۱۴۰۰ 0

به گزارش گلونی «دانی که چیست دولت؟» این عبارت در یکی از غزل‎‌های حافظ شیراز آمده است. ذهن خواننده امروز با شنیدن دولت در این عبارت احتمالا به سمت مسائل سیاسی و حکومتی می‎‌رود.

این واژه ابتدا به معنای سعادت و خوش‎‌بختی بوده و در شعر حافظ هم همین معنا را دارد اما از ابتدای قرن یازده هجری مشخصا در مفهوم کشور به کار رفته است. امروز، در این یادداشت، می‌خواهیم به ارکان دولت صفوی بپردازیم.

جامعه صفوی جامعه‎‌ای هرمی شکل بود و مانند هر هرم حکومتی دیگر در جهان پیشامدرن در راس این هرم شاه و در کف آن مردم، زیر سایه قدسی شاه قرار داشتند.

این مردم شامل دهقانان مناطق روستایی، صنعتگران و تجار بودند. بین راس و کف هرم، یعنی بین شاه و رعایایش، اشراف و طبقات لشکری و کشوری به علاوه توده‎‌ای از روحانیون قرار داشتند.

در راس مقامات کشوری یا دیوان‌سالاری وزیر قرار داشت که اعتماد‌الدوله لقب می‎‌گرفت. روحانیان نیز هر یک وظیفه خاصی داشتند و در سطوح مختلفی مشغول به فعالیت بودند.

برخی از آن‎‌ها اداره املاک بزرگ را بر عهده داشتند و عده‎‌ای به عنوان رابط بین مردم و مقامات دولتی شناخته می‌شدند و به نوعی جلودار ظلمی بودند که از طرف اشراف، لشکریان و کشوریان بر مردم روا داشته می‎‌شد.

در این بین هر قدر قدرت شاه افزایش می‎‌یافت، ظلم و ستم بر مردم کاهش پیدا می‎‌کرد و آن‎‌ها به سبب اقتدار شاه از امنیت و آرامش بیشتری برخوردار بودند.

چراکه در صورت ضعیف بودن شاه هر یک از وزرا و درباریانش به نام او دست به خشونت و بی‎‌عدالتی می‎‌زدند. حال آن‌که در صورت اقتدار کافی شاه جلوی آن‎‌ها گرفته می‎‌شد.

یکی از ویژگی‎‌های جامعه صفوی اتحاد علما و گروه‎‌های بازاری بود. این گروه‎‌های بازاری شامل اعضای اصناف، اعضای انجمن‎‌های برادری نیمه‌مذهبی و بازرگانان بودند.

این مسئله که در دوران صفوی علما بخش بسیار بزرگی از موقوفات را به دست می‎‌آوردند نیز باعث اشتراک منافع آنان با تجار و نزدیکی بیشتر آنان می‎‌شد.

علاوه بر تمام این‎‌ها در دوره صفوی یک نیروی سومی نیز وارد کشور شد که نژادی ایرانی نداشت و وابسته به شخص شاه بود و بیشتر در تقسیمات لشکری خود را بروز می‎‌داد.