چرا شاه اسماعیل در جنگ چالدران شکست خورد؟

در ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ 0

به گزارش گلونی در سالروز نبرد چالدران این سوال پیش می‌آید که چرا شاهنشاهی صفوی با این که تا آن زمان دچار شکستی نشده بود، در مقابل سپاه سلطان سلیم عثمانی مغلوب شد؟

به طور قطعی یکی از دلایل شکست شاه قدرتمند صفوی نیروی آتش بود. نیروی آتشی که در خلال جنگ برخلاف رقیبش، از آن بهره‌ای نبرد.

سفیر ونیز، کاترینو زنو در اینباره گفته است: «سلطان [سلیم] با دیدن کشتار شروع به عقب‌نشینی و بازگشت کرد و در شرف فرار بود که سنان‌پاشا درست به موقع رسید، دستور داد توپخانه را خط مقدم بیاورند و هم بر روی ینی‌چری و هم بر روی ایرانیان آتش گشود.

اسب‌های ایرانیان با شنیدن غرش آن ماشین جهنمی در دشت پراکنده و متفرق شدند و به دلیل وحشتی که داشتند دیگر در اختیار سواران خود نبودند… با اطمینان گفته شده که در صورت فقدان توپخانه که باعث وحشت اسب‌های ایرانیان شد که تا کنون چنان صدایی را نشنیده بودند، همه نیروهای سلطان تار و مار شد و از دم شمشیر گذشتند.»

برخلاف نظر عده‌ای که گمان می‌کنند در آن تاریخ نیروی توپ و تفنگ در امپراتوری صفوی وجود نداشته است باید گفت که این سلسله از این نیرو آگاهی کامل داشتند و سابقا هم در ابعاد محدود از آن استفاده کرده بودند.

آنها در آن دوره با اینکه می‌توانستند از نیروی توپ و تفنگ استفاده کنند، این کار را ناجوانمردانه می‌دیدند و می‌توان گفت دولت عثمانی اولین حاکمان مسلمانی بودند که در حجمی وسیع دست به استفاده از نیروی آتش زدند.

شکست در چالدران شاه اسماعیل را به انسانی دیگر تبدیل کرد. شکستی که اگر اتفاق نمی‌افتاد، «قدرت اسماعیل از قدرت تیمور لنگ هم بیش‌تر می‌شد و با بهره‌برداری از فقط شهرت چنان پیروزی‌ خود را خداوندگار مطلق مشرق‌زمین کرده بود.»

استفاده نکردن از این ابزار بحران شدیدی را برای صفویه خلق کرد. بحرانی که می‌توانست، این حکومت نوپا را به سوی انحطاط و انقراض پیش ببرد. با وجود این بحران‌ها حکومت صفوی بر جای خود باقی ماند و رقابت‌های این حکومت با دولت عثمانی هم به حیات خود ادامه دادند.