روایت سردرهای کاخ گلستان در بستر تاریخ
روایت سردرهای کاخ گلستان در بستر تاریخ
به گزارش گلونی به نقل از ایرنا کاخ موزه گلستان با قدمتی بالغ بر ۴۴۰ سال، یکی از منحصر به فردترین مجموعه‌های تاریخی ایران است.
اطلاق نام گلستان به این مجموعه، ریشه در بنیان تالاری به نام «گلستان» دارد که از بناهای عهد فتحعلی شاه قاجار بوده و به سال ۱۲۱۶ هجری قمری ساخته شده است.
کاخ گلستان از عهد صفویه تا دوران معاصر دستخوش تغییراتی شده است.
هر چند که بنیان کاخ گلستان به دوران شاه عباس صفوی و با احداث چهار باغی در داخل حصار شاه طهماسب صفوی آغاز و بعدها در زمان شاه سلیمان صفوی (۱۱۰۹ – ۱۰۷۸ هجری قمری) با ساخت دیوانخانه‌ای در همان محدوده چنارستان شاه عباسی شکل می‌گیرد، ولی امروزه از آن بنیان‌ها اثری در میان نیست و داشته‌های موجود کاخ گلستان از لحاظ دیرینگی محدود به بخشی از آثار و ابنیه از دوران زندیه بوده و فراتر از آن نمی‌رود.
با عباس خاکسار پژوهشگر کاخ موزه و کاخ گلستان درباره راه‌های ورودی این اثر تاریخی گفت‌وگو کردیم.
کاخ گلستان
وی گفت: «بنیان عمارت سردر، به دوره زندیه باز می‌گردد که مدخلی برای ورود به دیوانخانه تخت مرمر بود و در دوره ناصری بازپیرایی شده است.
این بنای باشکوه در دو طبقه ساخته شده بود که در طبقه زیرین دارای طاق و طاق‌نماهای بزرگ و کوچکی بود که بالای آنها مقرنس کاری شده و اطراف لچکی طاق‌های آن، با کاشی های رنگین تزئین و در طبقه بالا روی هشتی و دالان و اتاق‌های زیرین، تالاری وسیع و اتاق‌های گوشواره قرار گرفته و با اُرُسی و پنجره‌های مشبک و گچبری‌های زیبا آرایش یافته بود.
در پایین، دربانان و قراولان سلطنتی ساکن بودند.»
خاکسار گفت: «شاه از طبقه بالا به تماشای مراسم مختلف در میدان ارگ مینشست.
یکی از این مراسم ها همه ساله در روز سوم عید برپا می‌شد.
بعد از انجام برنامه‌های مختلف، پهلوانان دو به دو با یکدیگر مبارزه می‌کردند تا بالاخره یکی پیروز شود و شاه، بازوبند پهلوانی (بازو مهره) را به او اهدا می‌کرد.
این سردر، از داخل و مشرف به ایوان تخت مرمر، دارای سردرِ دیگری بود که مبارزه رستم با دیو سفید را با کاشی‌های رنگین، به تصویر می‌کشید و دارای تاریخ ۱۲۷۳ هجری قمری بود.»
وی افزود: «سردر نقارهخانه، که در سمت جنوب میدان ارگ و در راستای سردرِ شمالی واقع بود، با راهرویی به دروازه تخته پل، که در روبه‌روی سبزه میدان قرار داشت، وصل می‌شد و ارگ سلطنتی را به شهر متصل می‌کرد.
بنای مذکور، دارای دو طبقه بود که سربازان و قراولان در اتاق‌های آن سکنی داشتند و بعدها به عنوان دوستاق‌خانه (زندان) نیز موردِ استفاده قرار گرفت.»
این کارشناس موزه افزود: «این دروازه شب‌ها پس از به صدا درآمدن شیپور ارگ، بسته می‌شد.
در بالای دروازه جنوبی میدان ارگ، اتاقِ بی در و پنجره‌ای وجود داشت که همه روزه چندین بار در آنجا، نقاره‌چیانِ شاهی، طبل یا بوق و کرنای و نقارههای خود را به صدا درمی‌آوردند و سنتِ دیرینِ سلطنتی ایران را اجرا می‌کردند؛ توپ مروارید، در روبه‌روی سردر نقاره خانه قرار داشت.
پس از ساخت دروازهای در مدخلِ ورودی میدان توپخانه به خیابان دولت (خیابان الماسیه یا باب همایون)، آن را نقارهخانه جدید و سردرِ جنوبی میدان ارگ را نقارهخانه قدیم نامیدند.
دروازه اسدالدوله یا دولت (سر درِ نقارهخانه جدید)
پژوهشگر کاخ گلستان اضافه کرد: «دروازه شمالی ارگ سلطنتی (اسدالدوله یا دروازه دولت) که به عنوان مفرّی برای نجات از حمله دشمنان در زمان افغان‌ها ایجاد و در زمان کریمخان زند مسدود شده بود، با شکلی جدید و به صورت دروازهای بزرگ، در دوره فتحعلی شاه، بازگشایی شد، به طوری که موریه یکی از جهانگردان دوره فتحعلیشاه، در توصیف خود از تهران، دروازه‌های شمالی و جنوبی ارگ را نیز جزو دروازه‌های شهر محسوب کرده بود.»
وی افزود: «همزمان با ایجاد خیابان الماسیه، دروازهای بسیار بزرگ با سردری بلند و باشکوه توسط علاءالدوله ساخته شد که با نامِ قدیم خود، «دروازه دولت» معروف شد.
این دروازه که به میدان توپخانه باز می‌شد دارای سه درِ بزرگ یا سه دهانه بود که درِ وسطی بزرگتر و دو درِ دیگر کوچکتر بود و رفت و آمد مردم از توپخانه به ارگ از همین درها انجام می‌گرفت البته به این دروازه، نقاره خانه جدید نیز اطلاق می‌شد.»
به گفته خاکسار درهای دروازه، از چدن یکپارچه، در کارخانه دارالخلافه (قورخانه دولتی)، پس از نصب چرخ بخار ریخته شده بود و تا آن هنگام ساختن چنین درهای بزرگ و یکپارچه، در ایران سابقه نداشت.
این کارشناس موزه گفت: «در سال ۱۲۸۸قمری، برای ورود به حرمخانه (اندرونی) از خیابان درب اندرون، سردرِ باشکوهی می‌سازند که به سردرِ الماسیه(باب همایون) معروف بود.
این سردر، توسط علاءالدوله، که علاوه بر نسقچی‌باشی، منصب فراش‌باشی را نیز بر عهده داشت، ساخته شده بود، و روبه‌روی خیابان دولت (الماسیه یا باب همایون) قرار داشت که از میدان توپخانه جدید به قصر می‌رسید و با خیابان درب اندرون (صوراسرافیل)، تلاقی می‌کرد.»
وی گفت: «سردرِ الماسیه، دارای بالاخانه‌ای بود که ناصرالدین شاه در هنگام مراسم جشن و آتش‌بازی در آنجا مینشست.
محل ورود و خروجِ شاه نیز به حرمخانه(اندرونی) از این سردر، صورت می‌پذیرفت و اغلب اوقات نیز برای خروج، جهت سواری و تفرّج، از سردرِ الماسیه استفاده می‌شد.
در پشتِ سردرِ الماسیه، حیاطی بزرگی وجود داشت که به جای برجِ قزل اطاق، ساخته شده بود و شاه در هنگام خروج، از آن عبور می‌کرد.»
وی افزود: «در سال ۱۳۰ قمری برای درِ شمس‌العماره، که به خیابان ناصریه (ناصرخسرو) باز می‌شد، سردری باشکوه ساخته می‌شود.
بالاخانه این سردر، تالار آیین‌های داشت که محل جلوس شاه بود سردری که در روبروی خیابان باب همایون (الماسیه) قرار داشت، سردرِ الماسیه نامیده می‌شد ولی بعد از ساختِ سردرِ شمس العماره، به آن نیز سردرِ الماس می‌گفتند و برای اینکه مشکلی پیش نیاید اولی در خیابان باب همایون را سردرِ الماسِ قدیم و دومی درخیابان ناصریه (ناصرخسرو) را سردرِ الماسِ جدید نامیدند.»
دربِ طویله
خاکسار گفت: «در سمتِ غرب ایوان تخت مرمر دری به خیابان نایب‌السلطنه (داور) باز می‌شد که به علت قرار گرفتن در مقابل اصطبل مبارکه، به نام درب طویله معروف بوده است.
مظفرالدین شاه، در اولین ورودش بعد از مرگ ناصرالدین شاه، از این در، وارد دیوانخانه تخت مرمر می‌شود. هم اکنون به جای آن، یک درِ نرده‌ای فلزی (چدنی) قرار گرفته است.»
کوچه درب اندرون
وی گفت: «برخی از پژوهشگران معتقدند کوچه درب اندرون (صور اسرافیل) از شرق به غرب، ارگ سلطنتی را از عرض به دو بخش تقسیم می‌کرد و با درهای بزرگ خود، خیابان ناصریه (ناصرخسرو) و جلیل‌آباد (خیام) را به یکدیگر متصل می‌ساخت و نیز در دو نقطه، خیابان الماسیه (باب همایون) و کوچه نایب‌السلطنه (داور) آن را قطع می‌کرد.
این کوچه، پیش از پر کردنِ خندقِ شرقیِ ارگ و احداث خیابان ناصریه، به وسیله پل چوبی، با قسمت شرقیِ شهر، ارتباط داشت که به آن «تخته پلِ جدید» می‌گفتند.
چون نزدیک به سرِ کوچه، در جنبِ خیابانِ ناصریه، دری از اندرون به کوچه باز می‌شد که رفت و آمد اهلِ حرم و خواجگان، معمولاً از این در، انجام می‌گرفت، به همین جهت این کوچه را «درب اندرون» می‌نامیدند.»
از میان درهای کاخ گلستان هم اکنون تنها یک سردر یعنی سردرِ شمس‌العماره (باب عالی) امروزه همچنان پابرجاست و بقیه از بین رفته‌اند.
پایان پیام
خرید از سایت‌های معتبر با کد تخفیف گلونی
کلیک کنید
کد خبر : 249984 ساعت خبر : 9:58 ق.ظ