کشف پر حرف و حدیث وافور چهار هزار ساله

در ۲۸ دی ۱۴۰۰ 0

به گزارش گلونی تاریخ در هر منطقه و برای هر قومی فراز و نشیب بسیار دارد. گاه بر اوج است و قابل تفاخر و گاه در فرود و دستمایه‌ای برای عبرت. به هر حالت تاریخ بشریت است و نمی‌توان خط بطلان کشید بر وجودش، حتا اگر در حضیض ذلت و خواری باشد.

یکی از اسناد تاریخی هر قومی در تاریخ، استفاده مردم آن اقوام از مواد مخدر است که یا کاربرد درمانی داشته است و یا کاربردی آیینی برای ورود به حالت‌های خلسه.

در تاریخ ایران‌زمین نیز این برگ از تاریخ، نباید به هر عنوانی نادیده گرفته شود.

این متن در رابطه با کشف وافوری چهار هزار ساله است که «علی‌اکبر وحدتی» باستان‌شناس، به طور اختصاصی در اختیار سایت «عصر ایران» قرار داده است.

ما نیز پیرو آنچه متداول هر هفته بود که روزهای یکشنبه و سه‌شنبه بخشی از تاریخ ایران را مرور می‌کردیم، این قسمت را به گزارش عصر ایران و به روایت گلونی ارائه می‌دهیم.

قسمت هجدهم- کشف پر حرف و حدیث وافور چهار هزار ساله

افیون رایج در ایران را «تریاک» می‌شناسند و رواج خوردنش را از دوره صفوی بیان کرده‌اند. اما دقیقاً آن زمان که شمال هند به دست نادرشاه تصرف شد، ایرانیان نیز با دود کردن تریاک آشنا شدند.

اما حالا کشف وافوری چهار هزار ساله آنهم در محوطه «چَلو» در حوالی شهر جاجَرم، درست همانجایی که بقایای کاسه‌ای حاوی یک دست کله‌پاچه (قسمت هفدهم را بخوانید) یافت شد، تاریخ مصرف تریاک در ایران را به روزگاری کهن‌تر از آن‌چه نوشته‌اند می‌رساند.

کشف وافور چهار هزار ساله

محسن ظهوری از عصر ایران گزارش می‌دهد:

نماشای گلونی را دنبال کنید

آنچه در محوطه چلو پیدا شد «حُقه» نام دارد و تا به امروز نمونه‌ای مانند آن در هیچ کجای جهان پیدا نشده است. حقه ظرفی است سفالی که بر سر لوله‌ چوبی قرار می‌گیرد تا دود تریاک پخته شده را به ریه منتقل کند.

اما آنچه کشف حقه را پرحرف و حدیث کرد این بود که در ایران در رابطه با استفاده تریاک یا هر نوع ماده مخدری هیچ سند محکمی در هزاره‌های دور نداشته‌ایم، تا اینکه حُقه سفالی در گورستان چَلو که مربوط به تمدن آمودریا بود، همان منطقه بزرگی که در دوره ساسانیان ایالت خراسان بزرگ نام گرفت، پیدا شد.

البته فردوسی نام تریاک را هزار سال پیش در شاهنامه‌اش آورده است. زکریای رازی و ابن‌سینا هم این ماده را به‌عنوان دارو تجویز می‌کردند اما از این‌ها قدیمی‌تر، هیچ سند مکتوبی وجود نداشت.

حقه پیدا شده در کنار صورت جسد قرار داشت؛ جسد فردی که گرچه جنسیتش مبهم بود اما معلوم بود که حدود ۴۲۰۰ سال پیش درگذشته و از خانواده‌ای مرفه بوده؛ چراکه هدایای زیادی درون قبر آن وجود داشت.

نکته قابل توجه دیگر این بود که سفال حقه از نوع خاکستری بود. سفالی که مختص دشت گرگان بوده و نه مردمانی که آن‌ سال‌ها در چَلو زندگی می‌کردند. زیرا آنها بیشتر از سفال نخودی‌رنگ استفاده می‌کردند.

همچنین سفال خاکستری عموماً بدون نقش و نگار است و این حُقه چَلو پر از نقش؛ آن هم نقوشی متعلق به تمدن آمودریا و نه دشت گرگان؛ یک گل خشخاش در وسط و دو بز کوهی در دو طرفش و پرنده‌هایی بزرگ دورتادورش.

در واقع طبق اطلاعات باستان‌شناسی می‌دانیم که مردمان محوطه باستانی چلو در ۵۵۰۰ سال پیش تحت‌ تأثیر فرهنگ دشت گرگان بوده‌اند و با مهاجرت افرادی در ۴۲۰۰ سال پیش، فرهنگ این منطقه دستخوش تحول شده است و بنابراین حدس می‌زنیم که صاحب حقه یکی از مردمان مهاجر بوده است و توانسته با یادگیری تکنیک سفالگری دشت گرگان ظرف خود را به شیوه‌ای جدید بسازد.

سایر جزئیات را از جسد فرد در نمی‌یابیم. مثلاً اینکه چرا او تریاک مصرف می‌کرده است. شاید بیمار بوده و یا شاید مقامی مذهبی داشته است. هر چه هست او قدیمی‌ترین معتاد به تریاک در ایران است.