مالاریا بیماری قدیمی در بشر؛ نیش پشه‌ای که منجر به مرگ می‌شود
مالاریا، بیماری قدیمی در بشر؛ نیش پشه‌ای که منجر به مرگ می‌شود
به گزارش گلونی سوم مرداد هر سال آغاز هفته ملی حذف مالاریا در مناطق مستعد ایران است که در بین سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ شاهد مخصوصا در استان مازندران مشاهده شد.
به همین مناسبت نگاهی انداختیم به این بیماری که حاصل یکی از باهوش‌ترین جانوران کره خاکی است.
مالاریا از قدیمی‌ترین بیماری‌های تاریخ است که قدمت آن به تمدن‌های باستانی یونان و چین می‌رسد.
ریشه کلمه مالاریا از «مال» و «آریا» به‌معنی «هوای بد» است، این نام‌گذاری برای زمانی است که انسان نمی‌دانست نیش پشه‌ها و انگل موذی کوچکی در بدن پشه، به‌نام «پلاسمودیوم فالسیپاروم» باعث بیماری است.
گرچه مارلاریا در ایران رو به ریشه‌کنی می‌رود اما به دو علت پرداختن به این بیماری مهم است.
اول اینکه اگر قصد سفر به کشورهای آفریقایی را دارید، بهتر است درباره این بیماری بیشتر بدانید.
دوم اینکه تخریب محیط‌زیست از عوامل کشنده کردن انگل این بیماری است، تخریبی که هر بار با خودش یک بیماری کشنده می‌آورد.
چطور به مالاریا مبتلا می‌شویم؟
انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم از میزبان بدنام خود یعنی نوعی پشه به نام «آنوفل» کمک می‌گیرد، البته همه پشه‌ها انگل مالاریا را حمل و منتقل نمی‌کنند. زیرا اکثر جمعیت پشه‌ها گیاه‌خوار هستند.
پشه‌های ماده برای تخم‌گذاری به پروتئین خون نیاز دارند بنابراین پشه مبتلا به انگل، انسان را نیش می‌زند و به خون «اﺳﭙﻮروزوﺋﻴﺖ» تزریق می‌کند. سپس اسپورزویت با ورود به جریان خون سمت کبد می‌رود انگل داخل سلول مخفی می‌شود تا توسط سلول‌های ایمنی شناسایی نشود.
بنابراین با حرکت به‌سمت کبد در غشای سلولی کبد مخفی می‌شود و تقریباً نامرئی است. چون بدن هنوز متوجه وجود انگل نشده مقاومتی نمی‌کند.
انگل به‌سرعت در کبد تکثیر می‌شود و بیرون می‌ریزد و این بار هدف گلبول‌های قرمز خون است. گلبول‌های قرمز مکان خوبی برای مخفی شدن از سلول‌های ایمنی است و همچنین برای تکثیر این انگل بسیار مناسب هستند.
انگل‌ها با ورود به گلبول‌های قرمز ساختار سلولی را تغییر می‌دهند، آن‌ها کمی زمان برای تطبیق می‌خواهند تا احساس راحتی کنند، سپس به روند تکثیر ادامه می‌دهند در فرایند تکثیر، از هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز تغذيه می‌کنند.
در این مرحله سیستم ایمنی بدن متوجه نقص می‌شود، چون گلبول‌های قرمز هیچ شباهتی به شکل قبلی خود ندارند سفت‌تر و چسبنده‌تر هستند و ساختار بیرونی‌شان نرم و صیقلی نیست.
با تغییر شکل گلبول‌های قرمز، سیستم ایمنی بدن متوجه اتفاق غیرعادی می‌شود، سپس سیستم ایمنی تصمیم به نابودی مستقیم گلبول‌های قرمز آلوده می‌گیرد.
با آلودگی گلبول قرمز، سیستم ایمنی براساس پروتئین‌های منتشره توسط انگل روی گلبول، شناسایی‌‌اش می‌کند، اما انگل نیز برای مقابله و فرار از شناسایی توسط سیستم ایمنی، مدام شکل ساختاری پروتئین‌های آزاد را تغییر می‌دهد.
سیستم ایمنی در این بازی ناتوان است زیرا به‌‌محض اینکه می‌فهمد چه چیزی را باید نابود کند، انگل روی گلبول آلوده نقاب جدیدی می‌گذارد، با تغییر شکل فرار می‌کند.
انگل‌ها در فرایند گریز، با تغذیه از سلول‌های بدن تکثیر می‌شوند و سرانجام به دو گونه نر و ماده تغییر می‌کنندگونه‌های جدید برای تولیدمثل دوباره وارد بدن پشه‌ها می‌شوند، زیرا این امر فقط در بدن پشه‌ها امکان‌پذیر است.
مالاریا چه علائمی دارد؟
علائم اصلی مالاریا مانند تبِ شدید، لرز، سردرد و استفراغ به‌دلیل وجود این ماده سمی است.
این وضعیت می‌تواند بیمار را به کُما ببرد و از انتقال اکسیژن از طریق خون به مغز جلوگیری کند که در اثز مراجعه دیرهنگام به مراکز بهداشتی می‌تواند منجر به مرگ شود.
راه‌کارهایی که تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است:
- بسیاری از آزمایشگاه‌ها با بودجه‌های زیاد واکسن مالاریا می‌سازند، اما واکسن تولید شده تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد در مقابل عوارض شدید محافظت می‌کند.
- استفاده از سم DDT ( تنها جهت ضدعفونی کردن مناطق و محله‌های کوچک)
بشر انگل مالاریا را کشنده کرد!
قبل از اینکه تمام تقصیرها را به گردن مالاریا بیاندازیم، بهتر است بدانیم که ما انسان‌ها باعث شدیم که این انگل تا این حد کشنده شود.
منظورم این نیست که ما مالاریا را به وجود آورده‌ایم، مالاریا بسیار قبل‌تر از ما در صحرای بزرگ آفریقا تکامل یافته بود، احتمالا از یک جلبک آبزی به نوعی وارد بدن پشه و از طریق آن وارد بدن بسیاری از حیوانات شده و از کبد و سلول‌های خونی آن‌ها تغذیه کرده و سرانجام تقریبا نیم میلیون سال پیش وارد بدن انسان شده است.
اما نمونه‌های اولیه ابتلای انسان به مالاریا آنقدرها کشنده نبوده است. در واقع به‌خاطر جمعیت کم و پراکنده انسان‌ها در آن زمان هر کدام از گونه‌های مرگبار انگل مالاریا به‌سرعت محدود شده و از بین می‌رفتند.
در عوض، گونه‌های اولیه انگل مالاریا میزبان‌های خود را به‌سرعت نابود نمی‌کردند و از این طریق فرصت پیدا می‌کردند تا از طریق میزبان‌های خود، به گروه‌ها و قبایل مختلف انسانی منتقل شوند، سپس انسان کشاورزی را ابداع کرد و این قواعد بازی را کاملا به نفع مالاریا تغییر داد.
این مسئله دو علت داشت، اول آنکه تبدیل‌کردن جنگل‌ها به زمین‌های کشاورزی سبب ایجاد چاله‌های آب راکد پر تعداد شد که مکان‌های ایدئالی برای تولیدمثل پشه‌ها است و دوم اینکه با کشف منابع غذایی ثابت از طریق کشاورزی، جمعیت انسان شروع به رشد و متراکم‌ترشدن کرد.
پلاسمودیوم فالسیپاروم توسط پشه‌هایی که ما به‌طور اتفاقی در حال پرورش آن‌ها بودیم، به‌سرعت به نقاط مختلف جهان منتقل شدند.
فالسیپاروم‌ها، از اجداد خود بسیار کشنده‌تر بودند و به علت جمعیت رو به رشد انسان‌ها هرگز دچار نابودی در اثر کمبود میزبان نشدند و سرانجام این انگل‌ها بین جوامع متراکم انسان‌ها پخش شدند و امروزه انگل فالسیپاروم همچنان سالانه جان نزدیک به نیم میلیون انسان را می‌گیرد.
کشاورزی، ابداعی که از ۳ هزار سال قبل از میلاد تاکنون برای ما غذای بهتر، پشه‌های خون‌آشام‌تر و انگل‌های مالاریای کشنده‌تر به ارمغان آورده است!
مالاریا در ایران
در بین سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ به اوج همه‌گیری خود رسیده بود، اما طبق گفته رئیس اداره کنترل و مبارزه با مالاریا وزارت بهداشت وقت «سه سال در کشور هیچ موردی از انتقال محلی مالاریا نداشتیم. موارد تک‌گیر مرگ‌ومیر مالاریا در کشور وجود داشته است که البته دیرهنگام به مراکز بهداشتی مراجعه کردند.»
انتشار ویروس مالاریا یکی از بیماری‌های مسری خطرناک است که از طریق نیش پشه آنوفل به انسان منتقل شود. با کسب اطلاعات دقیق در مورد چنین بیماری‌هایی مخصوصا برای افرادی که به مناطق مختلف دنیا سفر می‌کنند حائز اهمیت است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص بیماری مالاریا می‌توانید ویدئوی «انگل هوشمند پشه آنوفل و ابتلا به مالاریا؛ قدیمی‌ترین بیماری تاریخ» را تماشا کرده و همچنین در سایت کافه سلامت با انواع بیماری‌های ویروسی آشنا شوید.
پایان پیام
ایرانی‌ها چه دغدغه‌هایی دارند؟
اینجا را ببینید
کد خبر : 271974 ساعت خبر : 8:23 ب.ظ