مزخرفات لایتچسبک!

پایگاه خبری گلونی، سیدرضا شکراللهی: «مزخرف» از آن واژه‌های خوش‌آهنگ اصالتاً عربی ست که خیلی از ما آن را در توصیفِ کوبنده‌ی هر چیز به‌دردنخور، پوچ یا احمقانه به کار می‌بریم و خیال خودمان را راحت می‌کنیم و خیال مخاطب‌مان را ناراحت. به‌خصوص اگر پای مخاطب خاص در میان باشد که تازه موتور مزخرف‌پرانِ دو طرف روشن می‌شود و سرآخر هم معلوم نمی‌شود کی مزخرف گفته یا کدام‌شان کلاً آدم مزخرفی ست! در این مورد خاص عرب‌ها مشکلی ندارند و دعوایشان نمی‌شود. چون این جور وقت‌ها می‌گویند «هراء» و خودِ مزخرف را در دو معنای «آراسته» برای اشیاء و اشخاص و «چاشنی‌زده» برای غذا به کار می‌برند.

واژه‌ها و اصطلاحات زیادی در زبان فارسی هست که رگ و ریشه‌ی عربی دارند، ولی همه‌ی آن‌ها الزاماً در همان معنای عربی به کار نمی‌روند. دسته‌ای هم هستند که ظاهری غلط‌انداز دارند و اصلاً در زبان عربی به به آن صورت خاص وجود ندارند. این‌ها واژه‌هایی هستند که در سیر «واژه‌سازی دورگه» وارد زبان روزمره‌ی ما شده‌اند، واژه‌سازانش هم اغلب خود مردم بوده‌اند نه آنکه از جایی به شکل دستوری اتفاق افتاده باشد.

از دسته‌ی اول، معروف‌ترین‌ و دم‌دستی‌ترین‌شان همان «مزخرفی» بود که این متن را با آن شروع کردیم. نمونه‌های دیگری هم هستند که در این گروه قرار می‌گیرند. مثلاً «تورّق» را در فارسی ابتدا برای ورقه ورقه شدن به کار می‌برده‌ایم، ولی امروزه برای چیزی به کار می‌بریم که عرب‌ها به آن «تصفّح» می‌گویند، یعنی ورق زدن کتاب برای مرور آن. یا مثلاً «جهاز » که در عربی به معنای «دستگاه» است ولی در فارسی، بزرگ‌ترین مصیبت خانواده‌ها هنگام ازدواج دخترشان! در عربی «جهازیه» هم هست به معنای سیستماتیک، ولی در فارسی می‌نویسیم «جهیزیه» به همان معنای مصیبت‌باری که گفتم!
یا شاید ندانید که «اهتزار» در اصل به معنای لرزش و جنبیدن است، حتا اگر برای مثلاً پرچم باشد. ولی حالا دیگر در زبان فارسی تبدیل شده به برافراشته شدن و وقتی پرچمی به اهتزار درآمده باشد، برافراشتگی‌اش بیشتر توی چشم‌مان می‌آید تا جنبیدنش. یا «تردید» که معنای آن در عربی امروز، تکرار کردن و بازگرداندن است، ولی ما در مفهوم خاص دودلی و شک کردن به کار می‌بریم.

دسته‌ای دوم آن‌هایی هستند که اصلاً در زبان عربی وجود یا کاربرد ندارند؛ مثل مأیوس، تدفین، شکیل، عطوفت، عصبانی، تمسخر، تبانی، خجالت، اسارت و دخالت. این جور واژه‌ها صورتی به ظاهر عربی دارند، ولی در واقع برساخته‌های خود فارسی‌زبان‌ها ست. نمونه‌های خلاقانه و شیرین‌تری هم در این گروه گسترده داریم، مثل «لایتچسبک» که استفاده‌اش اتفاقاً گاهی وقت‌ها بدجوری می‌چسبد!

پایان پیام