زاگرس و زندگی خردمندانه
حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش، هنگامی که دریای نئوتیس فرو نشست، لایه‌های انباشته شده‌ی رسوبی در هیبت کوه‌هایی عظیم سر از آب بیرون آوردند که بعدها زاگرس نام گرفتند. کوه‌هایی جوان که از دیر باز موجب حیات و زندگی شدند.
به گزارش پایگاه خبری گلونی، از فرازای کوهساران اشترانکوه، گرین و سفیدکوه با هزاران شگفتی‌های زمین‌ساختی تا دشت‌های حاصل‌خیز میان‌کوهی کُرگاه، سیلاخور، طرحان و رومشکان با رودهای همیشه جاری کشکان، مادیان‌رود، سیمره و سزار و ده‌ها سراب، آبشار و چشمه‌های بی‌شمار تا جنگل‌های انبوه بلوط و بنه در دامنه‌های هشتادپهلو، بلوران و زشت و قلایی و صدها گونه‌ی جانوری و گیاهی، همه‌ی این‌ها تنها بخشی از ارمغان هستیبخش زاگرس برای مردمان لرستان شد.
زاگرس و زندگی خردمندانه
زاگرس تنها به وسعت لرستان نیست، تقریباً یک سوم کشور است. درازای آن حدود ۱۵۰۰ کیلومتر و پهنای آن حدود ۳۰۰ کیلومتر است که از شمال غرب (آذربایجان) شروع و به سمت جنوب تا لرستان، بختیاری، بویراحمد، فارس و در نهایت تا نزدیک‌های بندرعباس، تنگه‌ی هرمز و گسل میناب ادامه دارد.
از این گستره پهناور و کوهستانی ۲۸۳۰۶ کیلومتر مربع آن لرستان است که با ۱۱ شهرستان و ۲۵ شهر از چهار سو با طبیعت همسایگانش هم‌نشین شده است.
از شمال به ملایر، نهاوند و استان همدان، از جنوب به بیدرویه، حسینیه، اندیمشک و استان خوزستان، از غرب و شمال غرب به دره‌شهر و استان ایلام و کرمانشاه، از شرق و شمال شرق به اراک و استان مرکزی و اصفهان، همراه با مرزهای مشترک به یک‌دیگر پیوسته‌اند. حیات طبیعی هر یک به دیگر همسایگانش وابسته‌است. در این میان سهم لرستان با دیرینگی بسیار نسبت به همسایگانش بیش از آن‌ها به لرستان است.
اعتدال آب و هوا از جنوبی‌ترین تا شمالی‌ترین نقاط لرستان را قابل سکونت کرده است. یافته‌های باستان‌شناسان پیشینه‌ی سکونت را در اغلب جاهای آن مشاهده و گزارش نموده‌اند. اما قدیمی‌ترین آن را با قدمتی نزدیک به چهارهزار سال مربوط به دره‌ی خرم‌آباد و غارهای پیش از تاریخ آن به نام‌های یافته، کُنجی، گَرارجنه، گیلوران و قمری می‌دانند.
حصار طبیعی زاگرس
حصار طبیعی کوه‌های مرتفع زاگرس با ایجاد اقلیم مناسب و ادامه سکونت، در ادوار تاریخی به هنگام هجوم اقوام بیگانه هم‌چون دیواره‌ای دفاعی امنیت ساکنین‌اش را تامین می‌کرده است.
در پناه غارها و اشگفت‌های همین کوه‌ها زندگی انسان‌های نخستین زاگرسی تداوم یافت. آن‌ها توانستند در اقلیمی مساعد و طبیعتی سرشار از موادغذایی با دست‌یابی به استفاده از گیاهان و میوه‌های خوراکی و هم‌چنین فنون شکار جانوران تجربه‌های گران‌قدری را به نسل‌های بعدی منتقل کنند و در پی آن مراحل تکامل زندگی را سرعت بخشند.
در سایه‌ی این تجربیات ارزشمند به دشت‌ها سرازیر شده و کشاورز شدند، دامداری را گسترش دادند. در سازگاری با طبیعت و بقای خویشتن بناهای شگفت ساختند. بر بلندای قله‌کوه‌ها و بر دیواره‌ی صعب آن با ساختن مکان‌های مقدس به شکرگزاری ایزدان هستیبخش و یاری‌دهنده سر سجده فرود آوردند.
با ایجاد پل‌های عظیم بر روی رودهای خروشان سیمره و کشکان که اکنون آثار برخی از آن‌ها باقی است، تجارت و ارتباط بین اقوام را موجب شدند. با تشکیل حکومت‌های محلی بر سراسر ولایات لرستان قدیم که اکنون بخش کوچکی از آن با نام لرستان است، حکم‌رانی کردند و در گذرگاه‌ها و شاه‌راه‌‌ها از کاروانیان مقتدر حق عبور می‌گرفتند.
اگر چه این سرزمین حاصل‌خیز بارها مورد هجوم و طمع اقوام بیگانه قرار گرفت، اما هیچ‌گاه مردمانش در دفاع از تمامیت ارضی جان و مال و ناموس خویش سر تسلیم فرود نیاوردند.
با چنین اندیشه‌ای برای پاک نگه داشتن دختران قبیله که اهمیتی در زایش، ازدیاد نسل و هم‌چنین موجب استحکام روابط با دیگر اقوام همسایه می‌شدند، مستحکم‌ترین بناها و راه‌‌ها را ساختند و آن‌ها را با نام‌های رازآمیز قلعه دختر، راه دختر و پل دختر به یادگار گذاشتند.
بسیاری از چشمه‌ها و سراب‌ها را با نام الهه‌های مادر نام‌گذاری کردند و آن‌ها را نیز مقدس شمردند و آلوده کردن آب و خاک را گناه نابخشودنی دانستند. آتش و خورشید را که پاک‌کننده‌ی بسیاری از آلودگی‌های زندگی بود مورد ستایش قرار دادند و بر آن‌ها قسم یاد کردند. هنوز این باور در میان ایلات و عشایر رواج داشته و به خورشید و اجاق (تژگاه) احترام خاصی می‌گذارند.
گیاهان، درختان و جانوران که بیشترین عامل حیات‌اند از گذشته‌های دور تا امروز در زندگی و فرهنگ مردمان نقش مهمی داشته‌اند.
شیوه زیستن خردمندانه
پیشینیان این دیار به تناسب بهره‌مندی از هر گیاه، درخت و یا جانور برای هر یک از آن‌ها مرتبه‌ای قائل بودند.
آن‌چنان که در نقوش به یادگار مانده بر دیواره‌های صخره‌ای هومیان، میرملاس و دوشه و هم‌چنین ظروف سفالی و دیگر اشیای مفرغی لرستان و نقره‌ای منسوب به غار کلماکره این دل‌بستگی‌های رازآمیز را می‌توان مشاهده نمود. چنین یادمان‌های ارزشمندی که اکنون بخشی از فرهنگ و تاریخ بشری را به خود اختصاص داده است، نتیجه‌ی شیوه زیستن خردمندانه نیاکانی است که در این زیست بوم کهن زندگی می‌کرده‌اند. اکنون این زیست بوم در مخاطره است و بیش از گذشته نیاز به حفاظت اندیشمندانه دارد.
پایان پیام
*برگرفته از کتاب طبیعت لرستان- اثر علیرضا فرزین
*چاپ شده در سیمره شماره‌ی۴۴۵(۲۶اسفندماه۹۶)
