اندرزهای لقمان از زبان سعدی

اندرزهای لقمان از زبان سعدی

پایگاه خبری گلونی، علی ساکی: از سعدی ضرب‌المثل‌های زیادی در زبان محاوره‌ی امروزه به کار می‌رود.

گفته‌اند فقط از گستان چهارصد ضرب‌المثل استخراج شده است.(۱)

از طرفی یکی از روش‌های داستان‌گویی سعدی نقل قول از شخصیت‌ها است.

سعدی از اردشیربابکان و جالینوس بگیر تا حسن میمندی و موسی علیه‌السلام، در گلستان حکایاتی دارد.

لقمان حکیم

یکی از این شخصیت‌ها لقمان است؛ لقمان مردی دانا و حکیم بوده که بنا به روایات در زمان داوود پیغمبر می‌زیسته است.

در قرآن مجید سوره‌ای به نام او هست و از زبان وی پندهایی به فرزندش نقل شده است (۲).

از معروف‌ترین این حکایات که ضرب‌المثل هم شده مربوط به ادب‌آموزی لقمان است. اصل حکایت اینگونه است:

«لقمان را گفتند ادب از که آموختی گفت از بی‌ادبان هر چه از ایشان در نظرم ناپسند آمد از فعل آن پرهیز کردم

نگویند از سر بازیچه حرفی / کزان پندی نگیرد صاحب هوش

و گر صد باب حکمت پیش نادان / بخواند آیدش بازیچه در گوش (۳) »

ضرب‌المثل معروف دیگری در گلستان از زبان لقمان نقل می شود که امروزه بدون ذکر نام وی بر زبان‌ها جاریست. این حکایت از مشهورترین داستان‌های گلستان و نمونه‌ی زیبایی از هنر ایجاز سعدی است.

کنایه نرود میخ آهنین در سنگ از همین داستان برآمده است:

«کاروانی در زمین یونان بزدند و نعمت بی قیاس ببردند. بازرگانان گریه‌وزاری کردند و خدا و پیمبر شفیع آوردند و فایده نبود

چو پیروز شد دزد تیره روان چه غم دارد از گریه کاروان

اندرزهای لقمان از زبان سعدی

لقمان حکیم اندر آن کاروان بود یکی گفتش از کاروانیان مگر اینان را نصیحتی کنی و موعظه‌ای گویی تا طرفی از مال ما دست بدارند که دریغ باشد چندین نعمت که ضایع شود. گفت دریغ کلمه حکمت با ایشان گفتن

آهنی را که موریانه بخورد / نتوان برد از و به صیقل زنگ

با سیه دل چه سود گفتن وعظ / نرود میخ آهنین در سنگ

همانا که جرم از طرف ماست

به روزگار سلامت شکستگان دریاب / که جبر خاطر مسکین بلا بگرداند

چو سائل از تو به زاری طلب کند / چیزی بده وگرنه ستمگر به زور بستاند (۴) »

اما سعدی در دیباچه گلستان پندی دیگر را از زبان لقمان ذکر میکند که به اندازه دو حکایت بالا معروف نیست و کمتر مورد توجه قرار گرفته است، عین جمله را ذکر می‌کنم:

«نخل‌بندی دانم ولی نه در بستان و شاهدی فروشم ولی نه در کنعان. لقمان را گفتند حکمت از که آموختی گفت از نابینایان که تا جای نبینند پای ننهند (۵) »

در بالا نمونه‌هایی از نثر بی نظیر سعدی را دیدیم. بیشتر از این در بضاعت بنده نیست که در مورد وی سخن بگویم و بقول مرحوم محمد علی فروغی، مداحی از شیخ سعدی را زبانی و بیانی مانند زبان و بیان خود او باید، هیهات که چشم روزگار دیگر مانند او ببیند (۶) .

پی‌نوشت:

۱-چهارصد ضرب‌المثل از «گلستان» سعدی در زبان پارسی رایج است، سخنرانی دکتر چراغی در همایش آموزگار ادب، گیلان به نقل از ایسنا
۲-گزیده گلستان، دکتر حسن انوری
۳-گلستان سعدی، باب دوم در اخلاق درویشان، حکایت شماره ۲۱
۴-گلستان سعدی، باب دوم در اخلاق درویشان، حکایت شماره ۱۹
۵-دیباچه گلستان
۶-سعدی‌نامه، محمد علی فروغی

پایان پیام