وقتی گفته میشود نام لک در لرستان جدید است منظور چیست؟
پایگاه خبری گلونی، عیسی قائدرحمت: آنچه امروزه با نام زبان لکی و مردم لک زبان می‌شناسیم بخش اعظم هویت فرهنگی و جمعیت انسانی لرستان فِیلی است تا جایی که اگر بتوان از میان گروه‌های زبانی و فرهنگی منطقه (استان‌های ایلام، لرستان و کرمانشاه) یک گروه را مصداق نام «لر» دانست ما لکها هستیم.
اشارات و شواهد تاریخی نیز حاکی از همین واقعیت است که در اکثریت قریب به‌اتفاق منابع، نام «لر کوچک» و بعداً «لر فیلی» برای مردم لک و نام «لری» برای زبان این مردم استفاده شده است. اما خودِ نام «لک» از چه زمانی به این مردم اطلاق شد؟
وقتی گفته میشود نام لک در لرستان جدید است منظور چیست؟ این مقاله را بخوانید:
بررسی قدمت نام‌واژه لک
نگارنده سلسه مطالبی در دست انتشار دارم که از زوایای گوناگون به این پرسش پرداخته‌ام. محصول این تحقیقات تاکنون در چندین مقاله و یادداشت، در هفته‌نامه «سیمره» و سایت «لور» و رسانه‌های دیگر انتشار یافته است. اینک در ارزیابی بازخورد این مطالب متوجه شده‌ام سوءتفاهم‌های بسیاری درباره این مطالب و منظور اصلی نگارنده در ذهن خوانندگان پدید آمده است، لازم دانستم در یادداشتی به این سوءتفاهم‌ها بپردازم.
لرستان فیلی
وقتی گفته میشود نام لک در لرستان جدید است منظور چیست؟
برداشت‌های اشتباه خوانندگان از این سلسله مطالب را می‌توان در چهار گروه طبقه‌بندی کرد:
گروه اول: در واکنش به جمله‌ی «نام لک در لرستان جدید است» فورا عده‌ای موضع می‌گیرند که؛ لک در منابع تاریخی وجود داشته است و مثلاً از داغستان، پاکستان و لهستان شواهدی ذکر میکنند، درحالی‌که بحث ما درباره «لرستان» است.
در پاسخ باید افزود در طول تاریخ، چه در دوره صفویه و چه قبل از آن ممکن است فرد، سازه یا منطقه‌ای به اسم «لک» باشد اما دلیلی وجود ندارد که ما آن را معادل یا مرتبط با «لک به معنی امروزی»، یعنی مردم سلسله، دلفان و هرو بدانیم، همچنان که در مقاله‌ی چاپ شده در شماره ۴۲۳ هفته نامه سیمره (مورخ ۱۰ مهر ۱۳۹۶) ثابت شد لک داغستان نه‌تنها با زبان و نژاد مردم لرستان و کرمانشاه و ایلام تقارب ندارند بلکه با نژاد و زبان ایرانیان هم تقاربی ندارند.
گروه دوم: این گروه می‌گویند که؛ کی گفته که لک در لرستان واژه جدیدی است نام واژه لک در منتخب التواریخ و شرفنامه بدلیسی آمده است.
در جواب این افراد باید گفت وجود نام طایفه لک در منتخب التواریخ (در لیست طوایف لر کوچک) نمی‌تواند لزوما به مفهوم امروزی «لک» به معنی زبان لکی یا مجموعه طوایف سلسله و دلفان و هرو باشد.
ممکن است یک تیره یا یک طایفه‌ای به اسم لک باشد اما نمی‌توان گفت که آن تیره یا طایفه، همین مردم امروزی سلسله و دلفان و هرو و هلیلان هستند. در منتخب التواریخ و شرفنامه نام طوایف دیگری هم وجود دارد آیا هرکدام از آنها، باید خود را صاحب قومیت بدانند؟
مثلاً در شرفنامه بارها از نام طایفه‌هایی همچون چگنی، روزبهانی و لیراوی و غیره برده شده، آیا می‌توان نتیجه گرفت هر یک از این طوایف نیز قومی جدای از لر و مشتمل بر ده‌ها ایل و طایفه هستند؟
وقتی ما می‌گوییم لک در لرستان واژه جدیدی است یعنی اینکه نام‌گذاری سلسله و دلفان و هرو .. به نام لک یک نام‌گذاری جدید است. به‌هرحال لک در منتخب التواریخ و شرفنامه و سایر کتب تاریخی (که به‌ندرت آمده است) به معنی «مجموعه طوایف ساکن در سلسله و دلفان و هرو» نیست، بلکه فقط به معنی وجود نام یک طایفه است نه به معنای نام یک قوم، زبان یا مجموعه طوایف منطقه وسیع سلسله و دلفان و هرو.
گروه سوم: گروهی هم در واکنش به جمله «نام لک در لرستان جدید است» موضع گرفته‌اند که؛ کی گفته لک در لرستان چیز جدیدی است یک سنگ قبر در دلفان پیدا شده مال صدها سال پیش است و روی آن نوشته شده ایتیوند! یا آثار مفرغی زیادی از منطقه دلفان به دست آمده است. درواقع این گروه قدمت طولانی اجسام و اشیاء تاریخی سلسله و دلفان را دلیلی بر وجود قدمت تاریخی «واژه لک» می‌دانند که ارتباطی با بحث ما درباره خود کلمه لک ندارد.
در جواب این افراد باید گفت خیلی از مشخصه‌های سلسله و دلفان و هرو مانند کوه‌ها و دشت‌ها در جغرافیا و تاریخ هزاران ساله وجود داشته و دارند، همچنین در تاریخ نام واژه بسیاری از اماکن و طوایف وجود دارد، اما اسم آنها و وجود آنها نمی‌تواند دلیلی بر قدمت خود نام لک باشد، که امروزه بر آنها نهاده شده است داشته باشد.
گروه چهارم: در تصور گروه چهارم که برعکس گروه سوم است لک جدید است، اما نه خود واژه لک بلکه کل هویت زبان لکی و طوایف لک را پدیده‌های جدیدی در لرستان می‌دانند.
این افراد یا لکها را ترکیبی جدید از لر (مینجایی) و کرد می‌دانند و یا معتقد به مهاجرت این مردم در قرن‌های اخیر به مناطق لرنشین هستند.. این گروه توجه ندارند که همان‌طور که اطلاق نام لک بر مردم سلسله و دلفان و هرو (اکثریت مردم لرستان فیلی) جدید است، اطلاق انحصاری لر به مردم مینجایی زبان (چگنی و بالاگریوه) هم می‌تواند جدید باشد.
وقتی گفته میشود نام لک در لرستان جدید است منظور چیست؟
تصورات نادرست چهار گروه فوق از این جمله که «نام لک در لرستان جدید است» یا به بی‌توجهی به «تفکیک اسم از مسما» و یا به بی‌توجهی به «مغالطه تشابه اسمی» برمی‌گردد؛
الف- مغالطه تشابه اسمی: عده‌ای به تشابه طبیعی و اتفاقی کلمات در فرهنگ‌ها و زبانها و مطالب منابع تاریخی توجهی نداشته و در هر کتابی، تا واژه لک را می‌بینند فورا می‌گویند که منظور از این لک، همین لک سلسله و دلفان و هرو است.
این مشکل البته در مورد واژگان دیگری در لرشناسی و ایران‌شناسی رایج است، مثلاً برخی هر کجای دنیا واژه ساک یا سک را ببینند فورا حکم صادر میکنند که این همان ساکی یا سگوند لرستان امروزی است!
یا در مورد بختیاری‌ها که عده‌ای از برادران بختیاری به شکل عجیبی آن را مرتبط با «باکتریا» (نام کهن بلخ) می‌دانند. گروه اول و دوم که در این مطلب به آنها پرداخته شد دچار مغالطه و معضل نشناختن مسئله تشابه کلمات در زبانها و فرهنگ‌ها و منابع مختلف شده‌اند.
گروه‌های اول و دوم باید بدانند در تمام زبانهای دنیا همین حروف س، ک، ل، ر، ب، خ، ت و … وجود دارند و لذا ممکن است دو یا چند تا از این حروف در کنار یکدیگر بنشینند و «کلمه» بشوند، بنابراین ما در تمام زبانهای دنیا (در طول تاریخ) واژگان لر، لک، بخت، سک، و .. را عیناً یا باکمی تغییر و تحول داریم، بدون اینکه ارتباطی به لر، لک، سگوند یا بختیاری مورد نظر ما داشته باشد.
ب – تفکیک اسم از مُسَمّا: مسما (یا: مسمی) درواقع ماده یا حجم یا وجود جسم مادی یا معنوی است و اسم ترکیب چند حرف است که به مسمی اطلاق میشود.
مثلاً عنب، انگور و ازم هر سه اسم یک میوه هستند، این میوه «مسما»ست و کلمات عنب، انگور و ازم «اسم» هستند. مثلاً به شهر اسلام‌آباد امروزی در دوره اتابکان لر کوچک «هارون اباد» گفته می‌شد، این نام در دوره پهلوی «شاه‌آباد» و در دوره جمهوری اسلامی «اسلام‌آباد غرب» نام‌گذاری شده است، درواقع هارون آبان، شاه‌آباد و اسلام‌آباد هر سه «اسم» یک شهر در دوره‌های مختلف تاریخی هستند.
در بحث ما نیز ماده (مسما) سرزمین یا مردم سلسله، دلفان و هرو است، و ممکن است در دوره‌های مختلف تاریخی اسم‌های متفاوتی داشته باشد، اسم منطقه موردبحث ما زمانی «بلاد لر» بوده، بعداً به آن «لر کوچک» و سپس «لر فیلی» اطلاق شده است که امروزه مشتمل بر چندین شهرستان از «استان لرستان» است (چون این مقاله ارتباطی با باستان‌شناسی ندارد درباره اسامی قدیمی‌تر و باستانی این منطقه چیزی نمی گوئیم و اکتفا به اسامی میکنیم که در منابع تاریخی مکتوب و معتبر موجود هستند).
بنابراین اگر امروزه به مردم مناطق سلسله و دلفان و هرو لک می‌گویند نمی‌توان گفت که این نام لک، در قدیم هم بوده است، یا برعکس، اگر نام لک در تاریخ وجود نداشته است نمی‌توان گفت مسمای آن (مردم لک و زبان لکی) هم وجود نداشته‌اند، زیرا ممکن است با اسامی دیگری وجود داشته باشند. متأسفانه گروه سوم و چهارم که در این مطلب به آنها پرداخته شد دچار معضل نشناختن پدیده اسم و مسمی‌شده‌اند.
سخن پایانی درباره لک و لکی
به‌طور خلاصه، وقتی می‌گوییم «نام لک در لرستان جدید است» منظور این است که مردم سلسله و دلفان و هرو قبلاً (حداقل تا زمان مشروطه) به نام لر فیلی شناخته‌شده بوده‌اند و زبان افراد این منطقه که امروزه لکی خواند میشود در سابق به اسم لری بوده است.
این درست نیست که بگوییم مردم سلسله و دلفان و هرو با مشخصه زبانی‌شان از جایی دیگر به لرستان آمده‌اند زیرا این مهاجرت نمی‌تواند شامل اکثریت قریب به‌اتفاق مردم لرستان باشد و در منابع تاریخی هم بدان اشاره نشده باشد. لکها نسبت به مردم مینجایی اکثریت لرستان فیلی را تشکیل می‌دهند و آسان نیست بپذیریم به این منطقه مهاجرت کرده باشند و این مهاجرت در هیچ منبع معتبری نیامده باشد.
مسئله چهار گروهی که با فهم منظور این‌جانب در مقالاتم مشکل دارند اینست که نپذیرفته‌اند «نام مردم یک منطقه می‌تواند در طول تاریخ تغییر کند» و برایشان سخت است که بپذیرند زمانی مردم سلسله و دلفان و هرو، خود را لر فیلی می‌دانستند اما امروزه به آنها لر لک می‌گویند.
پایان پیام
جوانان تحصیلکرده امروزی نباید مروج خرافات ، باورهای غلط و بحثهای تاریخ مصرف گذشته باشند. طایفه بازی و قوم سالاری مثل سابق در اجتماع کاربردی نداشته و به درد زندگی امروزی نمیخورد و خریداری در جامعه ندارند. زمانهای گذشته عده ای از مردم عوام و بیسواد آنها را باور داشتند چون از دنیای خارج بیخبر بودند و در محیطی ایزوله و بسته زندگی میکردند. ما دوران افسانه ها ، متلها ، جادوگری و خرافات گذشته را رد کردیم و به دنیای علم و واقعیت پا نهادیم. دیگر متل ، چهل سرو و زبانزدها به درد جامعه امروزی که هر خانواده ای حداقل ۴ نفر فوق لیسانس و دکترای بیکار دارد نمیخورد.
زمان رضاشاه که فرهنگستان زبان فارسی و سازمان پرورش افکار را تأسیس کردند برای اینکه زبان فارسی را مادر تمام زبانهای ایرانی معرفی کنند اصطلاحات زبان ، گویش و لهجه را ساختند تا بگویند مثلأ فارسی زبان است و کردی و لری و گیلکی و بلوچی هم گویش و زیر مجموعه فارسی هستند و شیرازی و اصفهانی و مشهدی و قمی هم لهجه ای از فارسی است. ولی این زبانها هر چند با هم اشتراکاتی دارند اما هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند و اطلاق گویش یا لهجه صحیح نیست. هوگو گروته صد سال پیش نوشته لرها فارسی نمیدانند اما امروزه به دلیل سیستم آموزشی مدارس ، رسانه ها و ارتباطات روزمره چنین نیست. زبان سیال است و از زمانه تأثیر میپذیرد.
اخلاق مردم غرب کشور هنوز کوهستانی است و رفتارمان پیشا مدرن است. در روزگاری که دیگران برای خود تاریخ جعل میکنند و هویت میتراشند ما بر سر و کول هم آوار میشویم. مدل فرهنگی مان شده است موسیقی کردی و شلوار جافی. وقتی تحصیلکرده مان رگ گردنش از تعصب طایفه و قبیله و ایل و تبارش ورم میکند ولی هیچ عرقی به شهر و استانش ندارد.تعصب طایفه ای داریم و نسبت به اوضاع شهری بی تفاوتیم. واقعیت این است ما شهرنشین هستیم نه شهروند. هنوز ساعتها حسنوند ، بیرانوند ، بروجردی ، خرم آبادی ، لر و لک و چپ و راست نقل مجلس مان است. هنوز سرگرم بحثهای فرساینده و مجادلات بی حاصل هستیم و فراموش کردیم در قرن ۲۱ زندگی میکنیم
هندی ها مبتکر اعداد شمارش بودند و در دوره اسلامی ابوریحان بیرونی اعداد هندی را وارد زبان عربی کرد و هم اکنون تمام، اعداد شمارش فارسی هم در اصل هندی هستند مثل رسم الخط فارسی که عربی است و لک هم یک عدد شمارشی است در فرهنگ لغت لاروس جلد دوم ، صفحه ۱۷۵۲ آمده که لک عند الهنود یعنی لک نزد هندی ها میشود صد و واحد پول مقدونیه هم لک است که هر صد کیندارکا میشود یک لک. برای اطلاع بیشتر مقاله لک عدد شمارش را در سایت نگین زاگرس بخوانید.
لکها هر وقت کم میارن سریع فقط این جمله را تکرار میکنند：لکی زبان است و لری لهجه است !!! اولا شما بیایید مشخص کنید ملاک برای به رسمیت شناختن یک قوم ، زبان است یا نژاد؟ آیا لهجه و گویش و زبان متفاوت به منزله نژاد متفاوت است؟ آیا یک ایرانی که در خارج بزرگ شده و زبانش فرق میکند دیگر ایرانی نیست؟ تنها ملاک برای تشخیص یک قوم ریشه های نژادی است و لهجه و گویش و زبان متفاوت ملاک نیست چرا که لکها به علت همجواری با گروه های کرد ، زبانشان دستخوش تغییرات شده و این وامگیری چیزی است که همواره در بین گروه ها وجود داشته اما قطعأ این موضوع موجب تغییر نژادی نخواهد شد.علت این سؤ تفاهم این است که معمولأ اقوام نام نژاد خود را بر زبانیکه به آن تکلم میکنند میگذارند
این سخنان شما نشان از تعصبی بودن شما دارد که بدون هیچ سند و مدرکی اظهار نظر میکنید.
لکی یکی از زبان های ایرانی شاخه شمال غربی در کنار مازنی گیلکی کردی بلوچی و… است اما لری زبانی(گویش) از شاخه جنوب غربی زبان های ایرانیست
از لحاظ زبان شناختی نیز لکی و کردی سورانی بسیار نزدیک به هم هستند با اینکه منطقه زندگی مردم کرد سوران فاصله زیادی از مردم لک دارد.
شما در صحبت هاتون گفتید که لکی به علت همجواری با مردم کرد(کردهای کرمانشاه و ایلام) و در نتیجه وام گیری بوجود آمده در جواب شما عرض کنم که زبان لکی و کردی کرمانشاه و ایلام از لحاظ لغوی بسیار شبیه به هم هستن یعنی اکثر کلمات آنها یکی یا شبیه به هم است اما زبان لکی از لحاظ دستور زبان با کردی کرمانشاه و ایلام و گویش لری کاملا فرق دارد ( برای مثال لکی یک زبان ارگتیو است اما کردی کرمانشاه و ایلام غیر ارگتیو هستند) چطور میشود یک زبان در اثر همجواری تا این حد شاکله خود را از دست بدهد و نه تنها از لحاظ کلمات بلکه از لحاظ قواعد هم تغییر کند و جالب این است تغییر در قواعدش طوری باشد که شبیه به قواعد هیچ یک از زبان ها ی اطرافش نباشد!!! (زبان کردی کرمانشاه و گویش لری)
پس این عریضه شما مبنی بر بوجود آمدن لکی در اثر همجواری یک سخن لغو و ناشی از تعصبات قومی شماست.
لطفاً سرنوشت قوم لک را به خود مردم لک بسپارید و در این کار دخالت نکنید و لازم نیست برای ما اشک تمساح بریزید.
جناب فرشید شما با این توضیحات شیوا و زیباتون مارو شرمنده سوادتون کردید دلیلتون برای زبان و گویش و لهجه نامیدن هم خیلی جالب توجه بود. فقط میشه بگید اگر لکی یک زبان مجزاست چرا دستور زبانش که حکم شاکله و استخوان بندی یک زبان مجزا را دارد از فارسی تقلید کرده؟ و اصلا بحث مقاله چه ربطی به مبحث زبان داشت؟ شما هر وقت کم میارید بحث این زبان را جلو میکشید. فارسی خودش چند لهجه دارد مثل فارسی با لهجه شیرازی یا اصفهانی ولی سیستم لری فرق میکند و لری خودش طبق نظر پروفسور ویلر تکستون و دکتر آنونبی مجموعه زبان است.
دوست عزیز وقتی سوادشو نداری کپی پیست نکن,,,زبان لکی از غنی ترین زبانهای ایران است .برای تایید این موضوع کافیه یه لر که گویشی از زبان فارسی است پیدا کنی که لکی رو بدون لهجه حرف بزنه ,,,دلیلش اینه که لری گویشی از زبان فارسیه و لکی یک زبان مجزا
این مقاله قبلا در سایت لور چاپ شده بود ولی الان هیچکدام از مقالات سایت لور بالا نمی آیند که نمیدانم دلیلش چیست به هر حال حیف است سایت لور خیلی مقالات خوبی برای برون رفت بلاد لر نشین از مشکلات اجتماعی و اقتصادی داشت.
درود و سپاس از متن بسیار جالب شما ، این مطالب که شما فرموده بودید به نظر بنده کامل ترین و واضح ترین مطلب در مورد قوم لک بود به دور از هر گونه تعصب کاری که متاسفانه عده ای حتی برخی اندیشمندان غرب کشور بخصوص کرمانشاه و شمال لرستان به اشتباه دارن تفرقه افکنی میکنن