مقتل خوانی در چند سال اخیر جای خود را به انواع دیگری از ذکر مصیبت‌های اهل بیت پیامبر(ص) در کربلا داده است و مداحان سعی می‌کنند با اشعار خاص و بروز عواطف و تهییج احساسات، صادقانه اما کمتر مستند به بازخوانی واقعه و بیشتر به بروز احوال شخصی خود و علاقه‌مندان بپردازند.
پایگاه خبری گلونی، سمیه باقری حسن‌کیاده: مقتل به معنای قتلگاه و محل کشتن است امادر فرهنگ ما، لفظ «مقتل» در مورد کتاب‌هایی به کار میرود که یک حادثه خونین را شرح بدهد و منجر به قتل شخصیتی شده باشد و معروفترین مقتل خوانی خواندن از روی کتابهای «مقتل» است، کاری که قبلا به جای مداحی انجام می‌شده است.
اما واقعیت این است که در برابر چهار «مقتل امیرالمومنین(ع)»، بیشتر از ۷۰ مقتل امام حسین(ع) داریم و این به معنای معتبر نبودن تعدادی از این مقاتل هفتاد‌گانه است.
چرا این همه مقتل نوشته شده است؟
از طرفی حادثه کربلا و شهادت نوه پیامبر(ص)، فقط ۵۰ سال بعد از رحلت آن حضرت به خودی خود آن قدر عجیب و باورنکردنی بوده است که مردم می‌خواستند و می‌خواهند که درباره جزئیاتاش بیشتر بدانند.
از طرف دیگر این واقعه برای شیعیان اهمیت بسیار داشته و دارد و امامان شیعه(ع) تأکید بسیاری در مورد آن کردهاند.
سومین دلیل این تعداد بالای مقتل هم به ممانعتهای بنیامیه برای جلوگیری از انتشار اخبار عاشورا برمیگردد و مثل همیشه، ممنوعیت نتیجه عکس داده و شیعیان به جای حرف زدن درباره عاشورا ـ که موجب آزار و اذیتشان میشد ـ درباره آن، پنهانی نوشتهاند.
«روضه الشهدا» اولین مقتل به زبان فارسی
یکی از مهمترین اتفاقات در حوزه مقتل‌نویسی، وقتی پیش آمد که ملا حسین کاشفی سبزواری(متوفی ۹۱۰ ق)، اولین مقتل به زبان فارسی را نوشت.
بزرگانی همچون سید بن طاووس، علامه حلی یا شیخ صدوق( یا همان ابن بابویه خودمان که مزارش در ری معروف است) هم مقتل نوشتهاند. اما همه مقتلهایی که نوشته میشد، به زبان عربی بود.
کاشفی سبزواری که معاصر جامی بود، منبرهای معروفی داشت و در به اصطلاح «اشک گرفتن» از مردم استاد بود.
سلطان حسین بایقرا ـ یکی از امیران تیموری ـ از او خواست مقتلی به زبان فارسی بنویسد تا فارسی زبانها هم بتوانند راحت مقتل بخوانند و ملا حسین کاشفی، «روضه الشهدا» را نوشت.
کتابی که به خاطر نبود مقتل فارسی، نثر آهنگین خود کتاب و نیز حمایت دربار، بلافاصله در سرتاسر ایران رواج پیدا کرد و حتی باعث شد به همه مجالس عزاداری امام حسین(ع) «روضه خوانی» بگویند.
تا قبل از «روضه الشهداء» مقتلنویسها به خودشان اجازه دخل و تصرف در متن روایت اصلی را نمیدادند؛ روایتها همه ساده بود، بدون تشبیه و توصیف اما در روضه الشهداء، بخشهایی که نویسنده با عنوان «زبان حال حضرت…» اضافه کرده بود، کاملا خارج از متن اصلی بودند.
اولین کسی که نسبت به تحریفات مقتل خوانی جدید موضع گرفت، امیرکبیر بود که در زمان صدارتش، خواندن «اسرار الشهادات» در مجالس روضه را ممنوع کرد.
در دوره صفویه، کتابهای متعددی به تقلید از «روضه الشهدا» نوشته شد که بیشترشان دارای منابع جعلی و روایات بیپایه و اساس بودند.
اوج این کتاب‌ها را فاضل دربندی (متوفی ۱۲۸۶قمری) نوشت با عنوان «اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات».
مقتل خوانی
این فاضل دربندی که رسم قمهزدن را هم او باب کرده بود، چیزهای بسیار عجیبی در کتابش آورده؛ مثل اینکه روز عاشورا از نظر زمانی طولانی‌تر از روزهای معمولی بوده یا اینکه امام حسین(ع) در آن روز ۳۰۰ هزار نفر را خودش کشته است.
شهید مطهری در «حماسه حسینی»، جلد ۳ آورده است: «من حساب کردم اگر فرض کنیم شمشیر مرتب بیاید پایین و در هر ثانیه یک نفر کشته شود، کشتن ۳۰۰ هزار نفر، ۸۳ ساعت و ۲۰ دقیقه وقت میخواهد.»
سید جمال الدین اسدآبادی هم دست به نگارش مقتل جدیدی زد. حتی پسر عباس میرزا هم مقتلی خالی از خرافات نوشت.
شیخ عباس قمی(متوفی ۱۳۵۹ق) ـ گردآورنده مفاتیح ـ «نفس المهموم» را نوشت.
در چند سال اخیر سنت مقتل خوانی که می رفت یکسره رو به فراموشی بنهد رو به احیا شدن است و در حال حاضر علاوه بر استقبال صاحبان منبر و نفس در ماه محرم از مقاتل و مستند‌خوانی در بازار نشر و کتاب هم چاپ‌ها و تصحیحات تحقیقات خوبی در این زمینه منتشر شده است.
پایان پیام
