لرستان
به گزارش گلونی لرستان سرزمین طبیعت و تاریخ است. از همین نام‌گذاری می‌فهمیم که در این دیار باید منتظر دیدن زیبایی، شکوه، اصالت و دیرینگی باشیم.
استان لرستان در غرب کشورمان و در قلب زاگرس قرار دارد و با استان‌های همدان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، ایلام و کرمانشاه همسایه است.
این استان همانطور که از نامش پیداست، لرنشین است و مردمانش به زبان لری صحبت می‌کنند. انبوه‌ترین جنگل‌های زاگرس و زیباترین مناطق طبیعی غرب کشور در این استان قرار دارند.
لرستان در تقسیم‌بندی کشوری
لرستان ۲۸٫۲۹۴ کیلومتر مربع مساحت دارد.
این استان شانزدهمین استان ایران از نظر جمعیت است و یکی از استان‌های پرجمعیت کشورمان به شمار می‌رود.
خرم‌آباد مرکز این استان و بروجرد دومین شهر بزرگ آن است. خرم‌آباد بیست و دومین شهر بزرگ ایران و بروجرد بیست و هشتمین شهر بزرگ کشورمان است.
بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت استان لرستان ۱،۷۶۰،۶۴۹ نفر بوده که از این تعداد ۱،۱۳۴،۹۰۸ نفر در نقاط شهری و ۶۲۳،۸۹۶ نفر در نقاط روستایی و ۱۸۴۵ نفر غیرساکن هستند.
مجموعه این جمعیت در ۱۰ شهرستان، ۲۷ بخش، ۲۳ شهر، ۸۳ دهستان و ۲۷۵۰ آبادی سکونت دارند. شهرستان‌های این استان عبارتنداز: خرم‌آباد، بروجرد، الیگودرز، ازنا، دورود، کوهدشت، نورآباد، الشتر، پلدختر و دوره.
لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده است. اشترانکوه با ۴۰۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه این استان است.
بر اساس یافته‌های باستانشناسی، این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمی بشر بوده و مفرغ لرستان از شهرت جهانی برخوردار است.
دیرینگی زیست در این استان بنا بر مستندات و شواهد معتبر، در خاورمیانه بی‌نظیر است و آثار و اشیای تاریخی و باستانی آن اعتباری برای مهمترین موزههای دنیا محسوب می‌شوند.
آداب و رسوم مردم لرستان زیرمجموعه فرهنگ لری بوده که قسمت زیادی از غرب تا جنوب ایران را در بر گرفته است.
آب و هوا
لرستان استانی چهار فصل بوده و تنوع آب و هوایی آن از غرب به شرق و از شمال به جنوب کاملا مشخص است.
در حالی که پلدختر در جنوب غرب لرستان از میانه‌های بهار بسیار گرم و شرجی می‌شود، همزمان برخی مناطق الیگودرز در شرق، تا ارتفاع چند متر پوشیده از برف است.
وقتی در کنار چشمه‌ها و باغ‌های خنک کوهپایه‌های گرین در جنوب لرستان و جنگل‌های انبوه آن نشسته‌اید، دمای هوا بیش از ۴۰ درجه است.
رودهای خروشان لرستان از جمله کشکو (کشکان)، سیمره و سزار، آبادانی را به این استان هدیه کرده‌اند.
اختلاف ثبت‌شده در شهرهای استان لرستان بین حداکثر و حداقل مطلق دما بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد است. حداکثر دمای ثبت‌شده ۴۷/۴ و حداقل دمای مطلق ثبت‌شده ۳۵- است.
استان لرستان با بارش میانگین سالانه ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلیمتر به سه ناحیه مشخص آب و هوایی سرد کوهستانی، معتدل مرکزی و گرم جنوبی تقسیم می‌شود.
طبق این اعداد و ارقام در هر فصل سال امکان گردشگری و طبیعت‌گردی وجود دارد.
شهرستان‌های لرستان
– خرم‌آباد
خرم‌آباد بیست و سومین شهر پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین و بزرگ‌ترین شهر لُرنشین است.
شهر خرم‌آباد در ارتفاع ۱۱۷۰ متری از سطح دریا در میان دره‌ای به طول ۱۵ کیلومتر و عرض ۱۲ کیلومتر قرار دارد. قسمت میانی دره که مرکز شهر هم محسوب می‌شود، حداقل ۱/۵ کیلومتر و حداکثر ۳ کیلومتر عرض دارد.
آب و هوا و در کل، جغرافیا در شکل‌گیری شهر خرم‌آباد تاثیر زیادی داشته است. وجود رودهای دائمی، چشمه‌های فراوان، غارها و پستی و بلندی‌های امن و وجود پوشش گیاهی، شرایط را برای زندگی در این این دره فراهم کرده بود.
نقطه اشتراک بیشتر مورخان این است که خرم‌آباد کنونی از خرابه‌های شهر شاپورخواست سر برآورده است.
محققان و تاریخ‌نگاران سلف نام شاپورخواست را به صورت‌های گوناگون (سابرخواس، سابرخواست، سابورخواست، شابورخواست، شاپورخوست، سابرآباد، شاپورآباد و…) ضبط کرده‌اند.
این شهر در روزگار ساسانی در قلمرو استان پهله/ پهلو و یا بنا بر پژوهش موسی خورونی، بخشی از کوست خوربران بود و منطقه‌ای که شاپورخواست در قلمرو آن قرار داشت، مهرگان کدک/ مهرجان قذق می‌نامیدند.
سال‌های ۲۱ تا ۲۶ قمری به مرور لرستان در قلمرو اسلام قرار گرفت. آن‌چه از شاپورخواست باقی مانده، بناهای سنگی یا بازمانده‌هایی از این بنا مثل دیوار، کتیبه، نهر، مناره، پل، دژ، آسیاب، بقایای آبرسانی و راه فاضلاب شهر است.
همچنین در سده پنجم تا هفتم هجری رونق خود را از دست می‌دهد. مردم اندکی که به چند خانواده محدود می‌شدند، خرابه‌های شاپورخواست را رها کردند و در ضلع غربی دژ شاپورخواست شروع به ساختن شهری جدید کردند که خرم‌آباد کنونی است.
نام خرم‌آباد در اسناد کتب تاریخی به اشکال خرمووه، خورموئه هم ثبت شده که خورمووه/ خورموئه را مأوای خورشید یا خورشید و ماه دانسته‌اند.
برخی هم پایه‌گذاران این شهر را خرمدینان می‌دانند و نام خرم‌آباد یا خرمووه از این رویداد گرفته شده است. لرستان که در سال ۱۳۱۸ شمسی به‌صورت فرمانداری درآمد، مرکز آن شهر خرم‌آباد تعیین شد.
خرم‌آباد مرکز استان لرستان است و جمعیت این شهرستان در آخرین سرشماری که در سال ۹۵ انجام شد، ۵۰۶ هزار نفر بود. جمعیت متمرکز در شهر خرم‌آباد بر پایه همین سرشماری حدود ۳۵۰ هزار نفر بوده است.
در سطح شهر چشمه‌های پرآب زیادی وجود دارد که بهویژه در فصل بهار جوشش بالایی دارند و در سال‌های پرباران در خیابان‌ها جاری می‌شوند.
چشمه شوا، کیو، گَرداُو (گرداب)، دارایی (گَرداُو گَپَه) اِراز و چشمه گلستان که از زیر قلعه فلک‌الافلاک سرچشمه می‌گیرد، از مهمترین این چشمه‌ها به‌شمار می‌روند. در کنار هر کدام از این چشمه‌هاُ جاذبه‌های گردشگری وجود دارد که دیدن آن‌ها را دلپذیرتر می‌کند.
در میان جنگل‌های انبوه اسبی‌کو (سفیدکوه)، هشتادپهلو و سپیددشت، آبشارهای زیبایی وجود دارد. آبشار بیشه، وارک، نوژیان، تنگ‌پیازه، مخملکوه، آبشار طلایی، هنی‌کلا، پیرجد و کول چپ مهمترین این آبشارها محسوب می‌شوند.
مجموعه گردشگری کیو، پارک شاپوری، پارک آبشار طلایی، پارک جنگلی شوراب، پارک جنگلی مخملکوه، تفرجگاه‌های ساخته‌شده در مرکز و حاشیه شهر خرم‌آباد محسوب می‌شوند.
– بروجرد
بروجرد شهر ادب و هنر است. صنایع دستی این شهر در کشور شُهره‌اند و فرهیختگان زیادی در زمینه‌های مختلف از این شهر سر برآورده‌اند.
بروجرد دومین شهر پرجمعیت استان لرستان و سی و سومین شهر پرجمعیت ایران است.
جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران، ۲۳۴٬۹۹۷ نفر گزارش شده است.
دشت سیلاخور در شمال و رشته کوه زیبای گرین و کوه میش‌پرور در غرب و جنوب این شهر قرار دارند. موقعیت جغرافیایی بروجرد، این شهر را مسیر ارتباطی خوزستان و لرستان به استان‌های شمالی کرده است.
سرابهای دائمی متعددی که از دامنه این کوه‌ها جاری است، در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش داشته‌اند.
زبان گفتاری رایج در شهر بروجرد، گویش بروجردی از شاخه‌های لری مینجایی است.
در منابع تاریخی، شهر بروجرد با نام‌های اُرُجِرد، اُرُگِرد، اُرُذکَرد، فیروزگرد، ویروگرد، یزدجرد، یزدگردگَرد و… ثبت شده است.
عده‌ای نام درست بروجرد را «ویروگرد» دانسته‌اند که به معنای شهر و ساخته ویرو، شاهزاده اشکانی است. سعید نفیسی بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از «بر» + «گرد» دانسته که به معنای شهری است که گرد بوده و بر و میوه فراوان دارد.
امروزه بروجرد در گویش بروجردی وُوری یِرد و در لری خرم‌آبادی وِروگرد نامیده می‌شود.
بروجرد آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد و در فصل زمستان بارش برف زیادی دارد. معمولا کوه‌های این شهرستان به‌جز در فصل تابستان پوشیده از برف است. دامنه‌های سرسبز رشته کوه گرین موقعیت مناسبی برای باغداری و کشاورزی فراهم کرده است.
بروجرد غذاهای ویژه زیادی دارد. آش ورکوآز، آش بنسور، آش ماسوآ، آش ترخینه، آش سیب، آش بادنجان، آش خیارشنگ (خیار چنبر)، آش آبغوره، آش آلو، گله ریزه و آش عدس، غذاهایی هستند که در بروجرد طبخ می‌شوند.
همچنین این شهر، گوشت آو (اشکنه)، حلیم، شامی کباب و خورشت قیمه ویژه خود را دارد. البته برخی از این غذاها را با همین اسامی در همه‌جای ایران طبخ می‌کنند، ولی دستور غذای بروجردی‌ها برای پخت آن‌ها متفاوت است.
بروجرد شهر ملی ورشوسازی کشور است. صنایع مسی، خراطی و آهنگری از جمله مشاغل و صنایع دستی مردمان این شهر از گذشته تاکنون است.
در بروجرد ۴۰۰ اثر تاریخی وجود دارد. مسجد جامع بروجرد با قدمت ۱۲۰۰ سال، قدیمی‌ترین بنای تاریخی موجود در شهر بوده و همچنین کهن‌ترین مسجد ساخته‌شده پس از اسلام در نواحی غربی ایران محسوب می‌شود. این مسجد بر روی یک آتشکده باستانی بنا شده است.
یکی دیگر از قدیمی‌ترین بناهای داخل شهر، امامزاده جعفر است که از دوران سلجوقیان به‌جا مانده است. بقایای در بخش اشترینان هم از آثار به‌جا مانده از دوران پیش از اسلام است.
خانه‌های قدیمی بروجرد هم بسیار دیدنی‌اند. همچنین خانه‌های تاریخی متعددی در بافت تاریخی این شهر وجود دارند که بیشتر آن‌ها مربوط به دوره قاجارند.
خانه بیرجندی، خانه طباطبایی و خانه افتخار الاسلام از جمله این خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی این شهر بوده و همچنین گردشگاه چوغا، گردشگاه گلدشت، سراب ونایی، بیشه دالان و دامنه‌های سرسبز و پرآب گرین، تفرجگاه‌های شهر و حاشیه بروجرد محسوب می شوند.
– دورود
دورود از زیباترین مناطق زاگرس است. این‌جا پایتخت طبیعت زاگرس است. طبیعت بکر و کم‌نظیر این شهرستان را در کمتر جایی از ایران می‌توانیم ببینیم.
نام شهر به این دلیل «دورود» شده که در محل تلاقی رودهای تیره و ماربره قرار دارد. این دو رود سزار را تشکیل می‌دهند که سرشاخه رودخانه دز است.
جمعیت شهرستان دورود طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، برابر با ۲۴۱،۳۴۵ نفر گزارش شده و از این بین، جمعیت شهر دورود برابر با ۱۲۱٬۶۳۸ بوده است.
دورود مجموعه‌ای از شاخه‌های قوم لر است. از لرهای ثلاثی، مینجایی و بختیاری شهری به وجود آمده که مردمانش به زبان‌های لری سیلاخوری، خرم‌آبادی و بختیاری گویش می‌کنند.
وجود کارخانه سیمان اگرچه موجب اشتغالزایی و رشد شهر شده، ولی در سال‌های پیش هوای شهر را آلوده کرده بود و الان با تمهیداتی، مقدار آن بسیار اندک شده است.
وجود صنایع دفاعی، کارخانه قند، کارخانه فارسیت نشان از یک شهر نیمه صنعتی در کنار اشترانکوه دارد.
شهر دورود نسبتا کوچک، ولی آراسته است و امکانات مناسبی برای مسافران و گردشگران دارد. وجود چند ایستگاه قطار و گذر قطار از برخی مناطق گردشگری، فرصت بزرگی برای دیدن مناطق دیدنی این شهر است.
پارک آزادگان، پارک جنگلی، تپه شهدا و پارک دانشجو، باغ سیب یا هزارپله از تفریحگاه‌های داخل این شهر به‌شمار می‌روند.
اما دورود را با طبیعت بکرش می‌شناسند. وقتی به دورود می‌روید، دستتان برای طبیعت‌گردی و گردشگری باز بوده و بی‌نظیرترین مناطق طبیعی را می‌توانید دیدن کنید که گل سرسبد آن‌ها، نگین اشترانکوه، یعنی دریاچه زیبای گهر است.
آبشارهای بیشه گرمه، ازنادر، تفریحگاه‌های دوخواهران و پاپیون، دره‌های شگفت‌انگیز اسپر و نی گاه، کوه پریز و چشمه وقت ساعت، تنگه لی لی، تالاب ازگن و چندین روستا و کوه توریستی دیگر هم دورود را برای گردشگری طبیعی یک استثنا کرده‌اند.
– الیگودرز
الیگودرز با آبشارها و لاله‌های واژگونش مشهور شده است. این شهر در بهار و تابستان هوای معتدلی دارد و پذیرای گردشگران است. در پاییز و زمستان آب و هوای سرد بر این منطقه حاکم است.
الیگودرز سردترین شهر لرستان بوده و ارتفاعش از سطح دریا ۲۰۲۲ متر است و در سال حدود ۱۲۰ روز یخبندان دارد.
مردم این شهر لُر بختیاری بوده و به زبان لری بختیاری صحبت می‌کنند. در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان الیگودرز ۱۳۷۵۳۴ نفر و شهر الیگودرز ۹۰۷۹۹ نفر بوده است.
طبیعت کوهستانی و رودهای پر آب این شهر زمینه مناسبی برای خلق آبشارهای زیبا فراهم آورده‌اند.
آبشار فصلی برنجه با ارتفاعی در حدود ۸۰۰ متر، آبشار چکان، آبشار تیندر، آبشار دره ماهی، آبشار آسار و البته عروس آبشارهای ایران یعنی آبشار آب‌سفید، از مهمترین آبشارهای این شهر محسوب می‌شوند.
سراب شاه مکان، منطقه کیگوران، دشت لاله‌های واژگون، جنگل‌های بلوط زز و ماهرو، منطقه مور زرین، منطقه قلیان، کوه رباط، کوه مندیش و قالی کوه از جمله مکان‌های دیدنی الیگودرز است.
از آثار تاریخی این شهر می‌توان از آتشکده کیورز امیرآباد، تپه خرمن جا خاک پتیه، گورستان‌های قدیمی و شیرهای سنگی (برد شیر) نام برد.
از سوغات الیگودرز می‌توان از عسل نام برد و دلیل آن، طبیعت منحصربفردش است. در ضمن آش کلونک، آش ترخینه یا کشکینه، خورش سیب درختی، خورش کلیه ترش و آش پُرشکه از دیگر غذاهای محلی این منطقه است.
شهرستان الیگودرز دارای بیشترین تراکم سنگ‌های تزئینی در استان لرستان است. همین معادن سنگ باعث به وجود آمدن کارخانه‌های فرآوری سنگ زیادی در این شهرستان شده است.
– کوهدشت
کوهدشت شهرستانی در غرب استان لرستان با آب و هوای معتدل کوهستانی است. جنگل‌های انبوه بلوط، رودهای خروشان و آثار تاریخی به‌جامانده از دوره‌های مختلف، از مشخصه‌های این شهرستان است.
نقوش صخره‌ای میرملاس و هومیان، پل سی پله، معبد سرخ دم لکی و سرخ دم لری و مادر پل‌های تاریخی ایران یعنی پل کشکان، از آثار باستانی و تاریخی کوهدشت به‌شمار می‌روند.
ساکنان کوهدشت به زبان‌های لری مینجایی و لکی صحبت می‌کنند. در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت کوهدشت ۱۰۲۲۸۵ نفر بوده است.
این شهرستان منابع آبی سرشاری دارد و کشاورزی و دامپروری در آن رونق گرفته است. مهمترین محصول کوهدشت انار است که فراوانی آن بیشتر در تنگه سی‌اُو است. این انار از جهاتی بهترین انار موجود در کشورمان است.
تنگه شیرز، دره سرطرحان، غار کوهزاد و پارک جنگلی بلوران از مناطق گردشگری کوهدشت محسوب می‌شوند.
– سلسله
سلسله منطقه‌ای خوش آب و هوا در شمال لرستان و شهر الشتر، مرکز این شهرستان است؛ شهرستانی سرسبز با خاکی حاصلخیز که در فصل‌های گرم میزبان گردشگران است.
الشتر که در کوهپایه‌های رشته کوه گرین قرار دارد، بهار و تابستانی دلپذیر دارد و پاییز و زمستانی سرد و پربرف.
در سلسله هر جا قدم بگذاریم، چشمه و رودی جاری است.
شهرستان سلسله و شهر الشتر هم مانند سایر شهرستان‌های لرستان به قوم لر تعلق دارد و زبان مردمانش لکی است که شاخه‌ای از زبان‌های لری محسوب می‌شود.
برخی مورخان سرزمین الشتر را همان «نیسا» دانسته‌اند؛ البته برخی از افراد نیز در این نظریه تردید دارند. نیسا مکانی است که داریوش در کتیبه بیستون از آن یاد کرده است.
این شهر ۳۳۵۰۸ نفر جمعیت دارد و در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است.
باغداری بهویژه درخت گردو، انواع آلو و سیب در این شهرستان رونق دارد.
گردوی الشتر مهمترین و باکیفیت‌ترین محصول کشاورزی و سوغات این شهرستان است. بهویژه در منطقه تفریحی کهمان باغ‌های گردوی فراوان وجود دارد که همزمان میزبان گردشگران هم هستند.
شرایط مناسب منطقه تفرجگاهی و خاک حاصلخیز کهمان، زمینه تولید گردوی مرغوب را برای باغداران این منطقه خوش آب و هوا فراهم کرده، به طوری که این منطقه کم‌نظیر به یکی از قطب‌های تولید گردو در استان لرستان تبدیل شده و همه‌ساله افراد زیادی برای خرید این محصول به الشتر می‌آیند. الشتر مانند دیگر نقاط لرستان پیشینه تاریخی معتبر و مستندی دارد.
آتشکده آروخش و کشف اشیای سفالی و مفرغی در دشت الشتر، نشان‌دهنده حضور تمدن در این منطقه در طول تاریخ است.
قلعه مظفری، پل کاکارضا، پل هنام، تپه گریران و دژ شینه از جمله آثار تاریخی ثبت‌شده شهرستان سلسه محسوب می‌شوند و از جمله مناطق طبیعی آن می‌توان به منطقه تفریحی و سراب کهمان، کوه‌های مهاو و گرین، آبشار آوتاف، منطقه تفریحی و سراب کاکارضا، سراب پاپی، چشمه گولم کاو، سراب پرسک، سراب زز، سراب هنام، سراب امیر و سراب صیدعلی (دوآب) اشاره کرد.
– دلفان
شهرستان دلفان در شمال غربی لرستان قرار دارد و مرکز آن شهر نورآباد است.
مردمان این شهرستان که لک زبان هستند، طبق بررسی‌های باستانشناسی، بازماندگان مهرپرستان و قوم بزرگ کاسی هستند.
بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان دلفان ۱۴۳۹۷۳ نفر و جمعیت شهر نورآباد ۶۵٬۵۴۷ نفر بوده است.
دلفان یکی از مراکز صنعت و کشاورزی در دنیای باستان بوده؛ این شهرستان با ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا در میان کوه‌های سر به فلک کشیده مهراب و گرین واقع شده است. در این شهرستان ۵۰ تپه باستانی وجود دارد.
شهرستان دلفان که در گذشته با نام‌های نیشا و دم آیزه شناخته می‌شد، سرزمین مفرغ است. کارشناسان معتقدند که تمدن مفرغ از شهرستان دلفان امروزی ظهور پیدا کرده است.
عصر مفرغ یا عصر برنز یکی از دوره‌های تاریخی پیشرفت بشر بوده و انسان‌ها در این دوره بیشتر به فلزکاری پرداختند.
کاسی‌ها قومی باستانی بوده‌اند که در میان کوه‌های زاگرس زندگی می‌کردند. آن‌ها نخستین کسانی بودند که اسب را رام کرده و به‌کار گرفتند.
بلندترین آبشار دلفان هم در دامنه کوه مهراب قرار دارد و به آن داله لو (آشیانه عقاب‌ها) میگویند که با ارتفاع ۱۰۰ متر، بر زیبایی این کوه افزوده است.
البته در دلفان چندین آبشار زیبا از جمله گاوشمار، غسلگه، سوله مهراب و قمش وجود دارد. چشمه آب‌گرم دلفان هم به‌عنوان یک جاذبه گردشگری و درمانی، همچون الماسی در دامنه‌های رشته کوه زاگرس می‌درخشد.
این چشمه در ۶۰ کیلومتری غرب شهر نورآباد و در بین دو رشته کوه گله و سفیدکوه و در محل تلاقی سه رودخانه گاماسیاب، گیزه رود و سیمره واقع شده است.
آثار تاریخی دلفان:
– راه باستانی گاوشمار
تنگ گاشمار یا گاوشمار که راه باستانی شاهی از آن می‌گذرد، به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهرستان دلفان است که بیانگر اهمیت تاریخی و اقتصادی این منطقه در گذشته‌های دور بوده است.
تنگ گاوشمار در ۵۴ کیلومتری جنوب غربی نورآباد، مرکز شهرستان دلفان و در روستای گنجدره (گنجره) واقع شده است.
این راه یکی از محورهای ارتباطی باستانی در ایران باستان بوده و بخشی از راه شاهی معروف بین هکمتانه و شوش بوده است.
این راه باستانی با استفاده از قلوه‌سنگ‌های رودخانه و ساروچ (مخلوطی از گچ و درصدی آهک) ساخته شده و با استفاده از سنگ‌های تراشیده‌شده تیره، نماسازی شده که با آبگیری سد معشوره، قسمت زیادی از آن زیر آب رفت.
پل گرمابه:
پل گرمابه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان دلفان، بین نورآباد و هرسین واقع شده و این اثر در ۱۰ مهرماه ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۰۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه باستانی سیکوند:
محل به وقوع پیوستن جمگ گئومات (بردیای دروغین) و داریوش که طبق سنگ‌نوشته بیستون و شواهد به‌دست آمده، محل دژ گئومات و نبرد با داریوش در منطقه سیکوند بوده که به ثبت ملی رسیده است.
– پلدختر
شهرستان پلدختر در جنوب لرستان و قسمت گرمسیر استان است.
پلدختر نام پلی در ابتدای این شهر بوده که از روزگار ساسانیان به‌جا مانده است. این پل بسیار بزرگ بوده که اکنون یکی از طاق‌های آن و پایه‌های سنگی دیگر طاق‌ها درون رود کشکان باقی مانده است.
این شهرستان نیز مانند سایر نقاط لرستان کوهستانی بوده و از طبیعت زیبایی برخوردار است. آبشار افرینه و تالاب‌های پلدختر از مناطق گردشگری این شهرستان محسوب می‌شوند.
شهرستان پلدختر در حدود ۱۱۰ کیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد واقع شده و شهرستان مرزی بین استان‌های لرستان و ایلام و خوزستان است.
پلدختر در طول تاریخ گذرگاه مهمی بوده و آثار به‌جامانده از دوره‌های مختلف، نشان از رونق این منطقه داشته است.
وجود پل‌های متعدد در این منطقه مثل پل گاومیشان، پل کلهرت و پلدختر که متعلق به دوره پیش از اسلام است، بیانگر اهمیت گذرگاه‌های این منطقه است.
نام این شهرستان بعد از کشف غار کلماکره و خرج گنجینه شگفت‌انگیز نهفته در آن در جهان روی زبان‌ها افتاد. در غار کَلماکَره، واقع در شمال غربی پلدختر ظروف، آثار و مجسمه‌های نقره‌ای بسیار ارزنده و نفیس از زمان هخامنشیان یافت شده است.
کشاورزی در این شهرستان رونق زیادی دارد و انجیر سیاه از مهمترین محصول پلدختر است. این شهرستان قطب تولید این میوه است و باغات زیادی در مناطق مختلف به این میوه اختصاص دارد.
دره خزینه یکی از مناطق گردشگری این شهرستان است که در ۴۷ کیلومتری شهر قرار دارد. دیواره‌های دره خزینه را فرسایش نقش و نگار زده و لایه لایه کرده است.
رودخانه زیبای کرخه از این دره می‌گذرد و با پیچ نعل اسبی خود منظره‌ای شگفت‌انگیز را ایجاد می‌کند. صخره‌ای در وسط این پیچ وجود دارد که اطراف آن را آب فرا گرفته است.
شهرهای پلدختر و معمولان در سیل فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸ بیشترین آسیب را دیدند و بخش زیادی از شهر پلدختر در این سیل زیر گل و لای مدفون شد.
- ازنا
ازنا شهری در شرق لرستان است و مردم آن‌جا اغلب لر بختیاری هستند و به زبان لری بختیاری صحبت می‌کنند.
این شهر همسایه اشترانکوه زیبا است و بین دو شهرستان دورود و الیگودرز قرار دارد.
به دلیل ارتفاع زیاد، آب و هوای ازنا در پاییز و زمستان سرد است، ولی در بهار و تابستان هوای معتدل و مطبوعی دارد.
این شهر با خرم‌آباد ۱۳۵ کیلومتر فاصله دارد و بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر ازنا ۴۷٬۴۸۹ نفر بوده است.
راه‌آهن سراسری از میان این شهر می‌گذرد و یکی از دلایل رشد این شهر بوده است.
قلا دز، چشمه قلقل، چشمه تیان، منطقه گردشگری دربند، آبشار عروس، آبشار دره شِن، بام ازنا و تالاب خروسان از مناطق گردشگری طبیعی ازنا محسوب می‌شوند، ولی مهمترین و پربازدیدترین مقصد گردشگری ازنا در بهار و تابستان «تونل برفی» است.
تونل برفی در دامنه اشترانکوه و در منطقه کمندان قرار دارد. البته پس از روستای کمندان، باید نزدیک به دو ساعت تا تونل پیاده‌روی کرد.
دیدن طبیعت زیبا و چشمه‌ها و جوی‌های میان راه، این مسیر را بسیار دلپذیر می‌کند. این تونل به‌صورت طبیعی از یخچال‌های اشترانکوه به‌وجود آمده است.
طول این تونل بالغ بر ۸۰۰ متر و ارتفاعش از کف تونل تا سقف بین ۲/۵ تا ۳ متر است. از این تونل برفی فقط در فصل‌های بهار و تابستان می‌توان بازدید کرد و برای رسیدن به آن باید تا روستای کمندان با اتومبیل رفت و حدود دو ساعت پیاده‌روی کرد.
میراث فرهنگی، صنایع دستی و مناطق گردشگری لرستان
موزههای لرستان
همانطور که گفته شد، لرستان مهد تمدن غرب فلات ایران است. مردمان لرستانِ دوران قدیم، در صنعتگری و رام‌کردن طبیعت پیشتاز بودند.
به همین دلیل آثار زیادی از این تمدن‌ها به یادگار مانده و اکنون در موزههای معتبر داخلی و خارجی نگهداری می‌شوند.
هرچند در لرستان با وجود این همه مکشوفات و اشیای به‌دست‌آمده، نبود یک موزه با استانداردهای بین‌المللی به شدت احساس می‌شود، اما چند موزه باستانشناسی و مردم‌شناسی قلعه فلک‌الافلاک، موزه تاریخی بروجرد، موزه مردم‌شناسی الیگودرز، کوهدشت و نورآباد از موزههای استان لرستان به‌شمار می‌روند.
مفرغ
لرستان را به‌عنوان سرزمین مفرغ می‌شناسند و به واسطه این آثار، لرستان در سطح دنیا شهرت دارد. مفرغهای کشف‌شده در لرستان گواه چیره‌دستی و ذوق سرشار سازندگان آن‌ها است.
مفرغ یا برنز، قدیمی‌ترین آلیاژی است که انسان تهیه کرده و لرستان مرکزی برای این صنعت بوده است.
مِفرَغ آلیاژی از مس و قلع است که با آن ابزارهای مختلف و مجسمه را تهیه می‌کردند.
لرستان پیشروترین منطقه ایران در تلفیق هنر و صنعت مفرغ است. اشیای مفرغی به‌دست آمده از لرستان که عمر آن‌ها به هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد، با شكل‌‌های جالب و متنوعی که دارند، هنر و صنعت پیشرفته این منطقه را به رخ می‌کشند و حکایت از تاریخ غنی این استان دارند.
اشیایی كه از كوهستان‌ها، معابد و محوطههای باستانی مناطق شمالی لرستان (نواحی خرم‌آباد، كوهدشت، الشتر و نورآباد) به‌دست آمده بود، زینت‌بخش موزههای تاریخی دنیا شد، تا جایی که در موزه لوور فرانسه یك تالار فقط به مفرغهای لرستان اختصاص داده شده و موزههای شیكاگو، فیلادلفیا و متروپولیتن نیز میزبان این آثار محسوب می‌شوند.
این مفرغ‌کاران که از آن‌ها به‌عنوان قوم کاسی نام برده می‌شود و به نوعی اجداد لرهای امروزی‌اند، از هزاره چهارم تا هزاره اول قبل از میلاد در منطقه زاگرس (لرستان) می‌زیسته‌اند.
یکی از محوطههای مهم کشف آثار مفرغی، سنگ‌تراشان خرم‌آباد است. اهمیت این محوطه تاریخی از آن جهت بوده که برای اولین بار در طول تاریخ مفرغهای لرستانی و سبک لری از این محوطه به‌دست آمد.
دژ شاپورخواست
دژ شاپورخواست یا قلعه فلک‌الافلاک، نماد شهر خرم‌آباد است. سازه‌ای باعظمت بر بلندای تپه‌ای در مرکز شهر که زیبایی و جلالش خیره‌کننده است. فلک‌الافلاک به معنی «سپهر سپهران» نامی است که در دوره قاجار به آن معروف شده است.
بنای این دژ در دوره ساسانی گذاشته شده و در شهر تاریخی شاپورخواست کاربرد حکومتی و نظامی داشته است. این قلعه در دوره پهلوی مدتی کاربرد زندان داشت.
در گذشته بر گرد این قلعه ۱۲ برج قرار داشته و اکنون آثار این برج‌ها در قسمت غربی تپه دیده می‌شوند. وسعت تقریبی بنای دژ ۵۳۰۰ متر مربع، شامل ۸ برج، دو صحن و ۳۰۰ جان‌پناه است.
این دژ در سال ۴۹ با کوشش زنده‌یاد حمید ایزدپناه به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده و از آن پس موزه اشیاع تاریخی و مردم‌شناسی شده است.
مهمترین اشیای به نمایش گذاشته‌شده در موزه قلعه فلک‌الافلاک مربوط به غار کلماکره است که قدمت آن به دوران هخامنشی و پیش از آن برمی‌گردد و ابزار و وسایل چیده‌شده در این موزه صحنه‌های واقعی از فرهنگ و تمدن کهن لرستان را به‌خوبی به نمایش گذاشته است.
پل‌های تاریخی لرستان
لرستان با دارابودن حدود ۱۰۰ پل در فهرست آثار ملی به عنوان پایتخت پل‌های تاریخی کشور مطرح است.
– پل کشکان
پل کشکان (به زبان لری کَشکو) پلی است باستانی که تاریخ ساخت آن به دوره حکومت آل حسنویه برمی‌گردد. ساخت این بر اساس کتیبه موجود، در زمان بدر بن حسنویه و به سال ۳۸۹ ه.ق آغاز و ۱۰ سال به طول انجامیده است.
این پل در فاصله ۵۱ کیلومتری غرب جاده خرم‌آباد به کوهدشت در بخش چگنی بر روی رودخانه‌ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپورخواست به طرهان احداث شده و در متون تاریخی از آن به‌عنوان «کژکی» یاد شده است.
طول این پل حدود ۳۲۰ متر و عرض هر یک از دو چشمه شرقی آن ۲۰/۲۳ متر و ارتفاعش در بالاترین قسمت ۲۶ متر و در کوتاه‌ترین قسمت ۱۰ متر است. از ۱۲ طاق پل، فقط سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنوز سالم‌اند.
این پل بزرگ و پرابهتِ هزارساله به مادر پل‌های تاریخی ایران مشهور است، ولی در سال‌های گذشته و بهویژه در سیل لرستان، خسارت‌هایی به آن وارد شد.
– پیل اِشکسه (پل شاپوری)
یکی دیگر از آثار تاریخی که در دوره خود شاهکاری معماری به‌شمار می‌آمده، پل شاپوری است که مردم خرم‌آباد به آن طاق پیل اشکسه به معنی پل شکسته میگویند.
این پل عظیم، روزگاری شاهراه و گذرگاه لشگریان و مسافران غرب ایران بوده است. این گذرگاه عامل ارتباط غرب استان لرستان (طرهان) با شرق و از آن‌جا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده است.
طول پل ۳۱۲ متر و ارتفاع آن ۱۰/۷۵ متر بوده كه از ۲۹ چشمه طاق و ۲۷ پايه تشكيل شده است سطح هر پایه ۶۱ متر و فاصله بين دو پايه ۵/۷ متر است.
در حال حاضر فقط پنج چشمه آن بر جای مانده است. مصالح به‌کار رفته در ساخت این پل، قلوه‌سنگ‌های رودخانه و لاشه سنگ در قسمت طاق‌ها و سنگ‌های پاک‌تراش در قسمت پایه‌ها بوده و کف پل نیز سنگ‌فرش است.
چشمه طاق‌ها جناقی ساخته شده و پايههای پل و موج‌شکن‌های آن به‌صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده است.
– پل گاومیشان
پل گاومیشان شاهکار معماری روی آب است. پل تاریخی گاومیشان در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان پلدختر بر روی رودخانه سیمره در دوره ساسانیان احداث شده و لرستان را به استان ایلام وصل کرده است.
دهانه پل گاومیشان با عرض بیش از ۳۴ متر، بزرگ‌ترین دهانه معماری جهان باستان محسوب می‌شود؛ پلی که ۱۷۵ متر طول و هشت متر عرض دارد و ارتفاع آن به ۲۱ متر می‌رسد.
– پل کلهرت
پل تاریخی کلهرت در بخش معمولان، از توابع شهرستان پلدختر بر روی رودخانه کشکان ساخته شده است.
تاریخ ساخت این پل که در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته را به زمان بدر بن حسنویه نسبت می‌دهند. پل کلهرت به روایتی در زمان هخامنشیان به‌عنوان راه شاهی در مسیر هگمتانه به شوش بنا شده و در دوران ساسانیان مرمت شده است.
طول این پل با احتساب دنبالههای غربی آن که به مسیر صخره‌ای و کتیبه آن منتهی می‌شود، در حدود ۱۵۰ متر است.
– پلدختر
پل دختر که در لرستان به پل «کر» و «دت» هم مشهور است، در ورودی شهر پلدختر قرار دارد.
هرچند این بنا در قرن چهارم قمری مورد مرمت و تجدید بنا قرار گرفته، اما اصل آن به احتمال قریب به یقین مربوط به دوره ساسانی است.
جهت پل شرقی – غربی و طول آن ۲۷ متر است. پایه‌های پهن و قطور این پل که از سنگ‌های پاک‌تراش ساخته شده‌اند، در داخل رودخانه هنوز پابرجاست.
– پل گَپ
پل گَپ یا صفوی در تاریخ با نام‌های پل آجری، محسنیه و نو معروف بوده است.
این پل که در مرکز شهر و در کنار دژ شاپورخواست بر روی رودخانه گِلال ساخته شده، بخش غربی شهر را به بخش شرقی وصل می‌کند.
طول این پل که در دوره صفویه ساخته شده، ۳۵۰ متر و عرض آن ۵٫۵ متر بوده و در گذشته ۲۴ چشمه طاق داشته است.
شباهت این پل به پل خاجوی اصفهان بسیار زیاد است، ولی در اثر گذر زمان، بی‌توجهی و همچنین شهرسازی نامتناسب، بسیاری از چشمه طاق‌هایش زیر خاک پنهان شده است.
لرستان سرزمین آبشارها
لرستان بیشتر به آبشارهایش مشهور شده است. این استان رودخانه‌ها و سرابهای فراوانی دارد که در مسیر خود از صخره‌ها و بلندی‌های زیادی سرازیر می‌شوند و آبشارهای بی‌نظیری می‌سازند.
هر جای این استان پای بگذارید، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب آبشارهای متنوعی وجود دارد.
لرستان ۵۰ آبشار دائم و فصلی دارد که در میان این تعداد، چند آبشار رویایی وجود دارد که سالانه گردشگران زیادی را به سمت خود می‌کشانند.
آبشار بیشه
زیبایی خیره‌کننده آبشار بیشه آن را از پربازدیدترین مقصدهای گردشگری در لرستان کرده است. این آبشار زیبا در ۶۵ کیلومتری خرم‌آباد قرار دارد و از نظر جغرافیایی، نزدیک‌ترین شهر به این آبشار، دورود است.
این آبشار به‌دلیل داشتن جاده دسترسی آسفالت، فرصت مناسبی را برای جذب گردشگران فراهم کرده است.
از تاج ۲۰ متری این آبشار تا محل برخورد آب به زمین ۴۸ متر ارتفاع است و پس از آن با عبور از ۱۰ متر صخره که از خزه و گل‌سنگ پوشیده شده، به رودخانه سزار می‌ریزد.
در بالای آبشار و در کنار ایستگاه قطار، چند چشمه وجود دارد که آب این جاذبه طبیعی را تامین می‌کنند.
آبشار آب‌سفید
می‌خواهیم از عروس آبشارهای ایران، یعنی «آب‌سفید» الیگودرز بگوییم. این آبشار از جمله آبشارهایی است که از دل کوهی که از ساختارهای آهکی تشکیل شده، بیرون می‌آید.
فاصله آب‌سفید تا شهر الیگودرز ۷۵ کیلومتر است. این آبشار در کنار قالی‌کوه و در دامنه غربی رشته کوه زیبای اشترانکوه قرار دارد.
ارتفاع آبشار آب‌سفید به ۷۰ متر و عرض آن در شرایط پرآب به ۸ متر می‌رسد.
این آبشار باعظمت از آن روی به عروس آبشارها مشهور شده که در اثر برخورد آب آن با صخره‌ها، حباب‌هایی از هوا تشکیل می‌شود که در ترکیب با آب موجب سفید دیده‌شدن آب این آبشار می‌شود.
سفیدی آب و ارتفاع بلند آبشار، جلوه زیبایی از طبیعت را به نمایش می‌گذارد.
آبشار نوژیو
آبشار نوژیو در دل طبیعت بکر کوه‌های تاف و هشتاپلی (هشتادپهلو) خرم‌آباد قرار گرفته است. جاده دسترسی به این آبشار از میان جنگل‌های انبوه این مناطق می‌گذرد و تا پای آبشار ادامه دارد.
۳۸ کیلومتر در جهت جنوب خرم‌آباد بروید، به آبشار نوژیو می‌رسید که ۹۸ متر ارتفاع دارد. در کنار این آبشار گردشگاه طبیعی و چشمه دل‌انگیز وجود دارد که گردشگران را به سوی خود جلب می‌کند.
آبشار گریت
گریت در ۵۰ کیلومتری خرم‌آباد قرار دارد و در این منطقه زیبا و جنگلی سلسله‌ای از آبشارها قرار دارند. آبشارهای گریت که به آن هفت چشمه هم میگویند، هر کدام زیبایی و ویژگی خود را دارند.
این آبشارها در میان دره‌ای پردرخت، عمیق و طولانی قرار دارند و حتی در فصل تابستان می‌تواند هوای مطبوعی برای گردشگران داشته باشد.
آبشار وارک
آبشار وارک یکی از زیباترین آبشارهای منطقه زاگرس است و یکی از مسیرهای دسترسی‌اش در امتداد مسیر نوژیو قرار دارد.
این آبشار در سینه‌کش جنوبی کوهی به‌نام «تِوی» قرار دارد و از دل کوه بیرون می‌ریزد. ابشار وارک از چند آبریز با ارتفاع مختلف از ۲۶ تا ۱۲ متر به‌صورت پلکانی تشکیل شده است.
این آبشار ۵۰ کیلومتر با خرم‌آباد فاصله دارد و برای رسیدن به آن باید پس از پایان جاده آسفالت، در حدود یک ساعت پیاده‌روی کنید.
آبشار چکان
آبشار چکان برخلاف نامش چکه‌چکه نیست و اتفاقا خیلی پرخروش از میان غاری به بیرون فوران می‌کند.
این آبشار در منطقه‌ای کوهستانی – جنگلی در جنوب غربی الیگودرز و در بخش زز و ماهرو در حوالی روستای شول‌آباد قرار دارد و مشرف به روستاهای منطقه چکان است.
این منطقه در فاصله ۱۴۱ كیلومتری شهرستان خرم‌آباد است. ارتفاع آبشار چکان ۳۰ متر و عرض تاج آن چهار متر است. مرسوم‌ترین مسیر دسترسی به این آبشار از سپیددشت می‌گذرد که دارای طبیعت چشم‌نوازی است.
مناطق حفاظت‌شده و دیدنی‌های طبیعی لرستان
اشترانکوه
اشترانکوه در جنوب شهر دورود و ازنا قرار دارد و به «آلپ ایران» نیز معروف است.
البته این نام تنها به‌خاطر بلندبودنش به آن تعلق نگرفته، بلکه به دلیل شیب تند کوه‌هایش و دره‌های جوان و «V»شکل و یخچال‌های طبیعی است.
ارتفاع بلندترین قله این کوه ۴۱۵۰ متر است. از قلل مهم دیگر اشترانکوه می‌توان از چال میشان و گل گل نام برد.
اشترانکوه رشته‌کوهی به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر است که در جهت شمال غربی – جنوب شرقی امتداد دارد. یخچال‌های طبیعی و دائمی این رشته‌کوه که یکی از زیباترین کوه‌های کشورمان به شمار می‌رود، در تمام سال از برف و یخ پوشیده می‌شود.
اهمیت منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه در ابعاد مختلف است که وجود زیباترین دریاچه آب شیرین ایران در این منطقه و معرفی به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش، تنها بخشی از این اهمیت را نشان می‌دهد.
دریاچه گهر
گهر که به «نگین اشترانکوه» معروف است، یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود. این دریاچه با وسعت ۸۵ هکتار، به طول تقریبی ۱۷۰۰ متر و عرض میانگین ۵۰۰ متر در ارتفاع ۲۳۶۰ متری از سطح آب‌های آزاد قرار گرفته است.
این دریاچه زیبا در فاصله حدود ۳۵ کیلومتری شهرستان دورود واقع شده و مسیر اصلی دسترسی به آن نیز از طریق همین شهرستان است.
طبیعت این منطقه به‌خصوص در بهار و تابستان بسیار زیبا است. از میانه خرداد که مسیر دریاچه باز می‌شود تا پایان تابستان، گردشگران زیادی به طرف این دریاچه می‌روند. گهر یکی از پرطرفدارترین مناطق گردشگری استان لرستان است.
در کنار این دریاچه و با گذر از جنگلی انبوه، یک دریاچه کوچک دیگر هم وجود دارد که به آن گهر کوچک میگویند.
دریاچه بزرگ، بستری سنگی دارد و شامل دو بخش ماسه‌ای و صخره‌ای است. آب این دریاچه از رودخانه‌ای به نام تاپله، رودخانه‌های فصلی و برف‌چال‌ها تامین می‌شود.
گهر بسیار زلال است و در طی روز به دلیل بازتاب نور به رنگ فیروزه‌ای دیده می‌شود. اشترانکوه و دریاچه گهر از پایان تابستان تا نیمه‌های بهار پوشیده از برف و یخ بوده و ورود به این منطقه حفاظت‌شده ممنوع است.
دشت لاله‌های واژگون الیگودرز
این دشت که به دشت دالانی نیز شهرت دارد، با ۲۹۰۰ هکتار وسعت، یکی از رویشگاه‌های لاله واژگون در لرستان است. پوشش غالب این دشت، لاله واژگون بوده و انواع لاله در این دشت یافت می‌شود؛ از جمله لاله واژگون زردرنگ که گونه کمیابی است.
این دشت در شرق اشترانکوه تا شمال قالی‌کوه را پوشش می‌دهد. همچنین راه دسترسی به این دشت از مسیر جاده شول‌آباد است.
مجموعه مناظر بی‌بدیل و زیبای لاله‌های واژگون سبب شده هرساله روستاهای دالانی، دورک، مورزرین، دره دایی، آب باریک، خلیل‌آباد، چغا گرگ، مورخشک، خاک بتیه، هندیله، تاپله، گلک، گیلان، ارژنک و گله مویه میزبان گردشگران و تماشاکنندگان فراوان دشت‌های زیبای لاله واژگون باشند.
مهراب کوه
شهرستان دلفان به سرزمین گنج‌های پنهان معروف است و میراو یا مهراب کوه هم یکی از همین گنج‌هاست.
این منطقه از صخره‌هایی که انگار تراشیده شده‌اند، زنجیروار در کنار هم قرار گرفته‌اند و نمای یکتایی به این کوه داده‌اند.
در مهراب کوه غارهای تنگ قلا، داله لو، غار باغ سیری جو و چندین غار دیگر وجود دارد که اشیای تاریخی از دوره‌های مختلف در آن‌ها کشف شده است.
همچنین این کوه از تنوع زیستی گیاهی و جانوری زیادی برخوردار بوده که متاسفانه از نظر حفاظت کمتر مورد توجه نهادهای رسمی محیط زیست و منابع طبیعی قرار گرفته است.
گرگ، کفتار، پلنگ، بز کوهی، گراز، خرس، گربه وحشی و پرندگانی چون عقاب، بلبل، جغد، باز، کبک، بلدرچین و کبوتر وحشی از جمله حیوانات و پرندگان این منطقه به‌شمار می‌روند.
رشته کوه مهراب از دو نیمه مهراب بزرگ و مهراب کوچک تشکیل شده و از میان این نیمه‌ها، رودها و سرابهای پرآبی می‌گذرد که در کنار پوشش گیاهی این منطقه، مناظر دلفریبی را تشکیل می‌دهد.
در دامنه‌های این کوه آبشار داله‌لو (لانه عقاب) قرار دارد که با ارتفاع ۵۰ متر، از نقاط گردشگری این منطقه محسوب می‌شود؛ هرچند کمتر کسی می‌تواند بدون بلدِ راه و توانایی صخره‌نوردی به پای این آبشار زیبا برسد.
تنگه شیرز
در میان همه مناطق گردشگری لرستان، دره شیرز کوهدشت به‌طور غافل‌گیرکننده‌ای با بقیه تفاوت دارد؛ دره‌ای که چهار گزینه موردنظر طبیعت‌گردان را در خود جای داده است.
کوه‌های سبز و بلندبالا، پوشش گیاهی و درختان انبوه، آبشار زیبا و رودی که تا پایان، دره گردشگر را همراهی می‌کند.
این دره تا کوهدشت ۵۵ کیلومتر فاصله دارد و همه این مسیر جاده آسفالت است.
این تنگه در ارتفاع ۱۱۰۰ متری دریا در ضلع شرقی رشته کوه وره‌زرد و در مجاورت رودخانه سیمره که شاخه اصلی کرخه محسوب می‌شود، واقع شده است.
دره شیرز پنج کیلومتر طول دارد و در میان آن رودخانه‌ای در جریان است که در دهانه ورودی به رودخانه سیمره می‌پیوندد.
با این تفاسیر دره شیرز علاوه بر این‌که مکان مناسبی جهت گردشگری است، فرصت بی‌نظیری برای عکسبرداری عکاسان است.
منطقه حفاظت‌شده اسبی کو
یکی دیگر از منطقه‌های پراهمیت خرم‌آباد، رشته کوه سفیدکوه است که از غرب این شهر شروع و تا کرمانشاه ادامه دارد.
وجود کوه‌های بلند و سخت‌گذر پوشیده از درختان بلوط، حیات وحش منحصربفرد، چشمه‌ها سرابهای پرآب، یخچال‌های طبیعی و مناطق گردشگری زیبا و دلفریب، اهمیت اسبی کو را نشان می‌دهد.
این منطقه با مساحتی حدود ۶۹۵۰۰ هکتار ابتدا در سال ۱۳۴۷ به‌عنوان شکار و تیراندازی ممنوع تحت حفاظت قرار گرفت و سپس در سال ۱۳۶۹ به منطقه حفاظت‌شده ارتقاء یافت.
وجود غارهای پارینه سنگی و کاوش‌های چند سال گذشته، این منطقه حفاظت‌شده را از نظر باستانشناسی هم مورد توجه قرار داده است.
غار کلدر
این غار مهمترین غار باستانی لرستان و غرب کشور است و در پنج کیلومتری شمال شهر خرم‌آباد و در منطقه حفاظت‌شده سفیدکوه (اسبی کو) قرار دارد.
یک دهه کاوش بر روی نهشته‌های این غار نشان می‌دهد که لایه پارینه سنگی میانه این غار بیش از ۶۳ هزار سال قدمت دارد.
در غار کلدر تاریخ‌هایی از لایه‌های پارینه سنگی جدید تا لایه‌های پارینه سنگی میانه کشف شده است. پارینه سنگی میانه منتسب به دوره زیست انسان‌های نئاندرتال است.
فسیل انسان هوشمند کشف‌شده در غار کلدر خرم‌آباد توسط متخصصان دانشگاه سوربن فرانسه تایید شده است. این غار تاکنون بهترین سایت تاریخ‌نگاری‌شده در سلسله جبال زاگرس است.
هشتادپهلو
منطقه هشتادپهلو یکی از زیباترین مناطق طبیعی و گردشگری خرم‌آباد است. در این منطقه آبشارها، سراب‌ها و رودهای زیادی وجود دارد. هشتادپهلو ۱۸ هزار هکتار وسعت دارد و پوشش گیاهی و جانوری این منطقه مثال‌زدنی است.
پلنگ ایرانی، سنجاب، خرس قهوه‌ای، گراز، کل و بز، سبزقبا، کبک، کرکس و عقاب طلا از گونه‌های جانوری این منطقه و بلوط، کیکم، بنه، بید و کنار از گونه‌های گیاهی هشتادپهلو محسوب می‌شوند.
قالی کوه
قالی کوه یا غالیه کوه، رشته کوهی از کوه‌های زاگرس در مرکز بخش بشارت زلقی شهرستان الیگودرز است. بلندترین قله این رشته کوه ۴۰۲۸ متر ارتفاع دارد و در دل آن غار باستانی و غار بزنوید از زیبایی تاریخی طبیعی برخوردارند.
این کوه از شمال غربی به سراب کیگوران، از شرق به روستای کیزاندره و از جنوب شرقی به آبشار آب سفید ختم می‌شود. در شمال قالی کوه دشت لاله‌های واژگون که بزرگ‌ترین دشت لاله واژگون جهان است، قرار دارد.
مرتفع‌ترین قله این منطقه، کوه کازینستان با ارتفاع ۴۰۲۸ متر از سطح دریاست که پس از اشترانکوه با ارتفاع ۴۰۸۰ متر بلندترین قله استان محسوب می‌شود و حتی در فصل تابستان هم دارای برف است.
منطقه حفاظت‌شده قالی کوه همچون یک قلعه بزرگ، پناهگاه مناسبی برای انواع گونه‌های جانوری از جمله پلنگ، خرس، قوچ، میش و… است.
تونل برفی ازنا
این تونل یکی از شگفت‌انگیزترین مناطق کوهستانی لرستان به‌شمار می‌رود که میزان گردشگران در فصول بهار و تابستان است. این اثر طبیعی در برف و یخ‌های دامنه اشترانکوه در منطقه کمندان به‌وجود آمده است.
طول این تونل بیشتر از ۸۰۰ متر و ارتفاع آن از کف تا سقف بین دو تا سه متر است. این شگفتی طبیعت با انباشته‌شدن هزاران تن برف در سالیان متوالی به وجود آمده است.
کوه یافته
این کوه زیبا و دیدنی از جمله رشته کوه‌های منفرد سفیدکوه است که دارای صخره‌های بسیار بلند و دیواره‌های سترگ است. کوه یافته دارای بهترین دیواره‌های صخره‌نوردی در غرب کشور است.
کوه یافته از دوردست از تمامی دره خرم‌آباد قابل دیدن است و امتداد شرق به غرب این کوه از محلی به نام دره باباعباس تا روستایی به نام میرزاوند کِی (کی به معنی سراب و چشمه) قریب به ۱۰ کیلومتر عرض دارد.
یافته کوهی است با دیواره‌های بلند و دره‌های مخوف که وصف آن تنها بعد از دیدارش مقدور بوده و بیشتر دیواره‌های سترگ و عظیم و بی‌نظیر در قسمت جنوبی کوه یافته قرار گرفته است.
این منطقه از قدیم‌الایام محل زیست حیواناتی چون پلنگ، خرس، گراز وحشی، سنجاب، کل و بز و پرندگانی مانند عقاب، شاهین، قرقی، زاغ، کبک، کبوتر و انواع دیگر پرنده بوده است.
نخستین بار فرانک هول، دیرین‌شناس آمریکایی در سال ۱۹۶۵ موفق شد ابزار و ادوات سنگی و نیز اسکلت گونه‌های مختلف جانوری را در غارها و پناهگاه‌های باستانی کوه یافته و دره خرم‌آباد کشف کند که از حیات ۴۰ هزار ساله بشر در این منطقه حکایت دارد.
پایان پیام
