خاورمیانه کجاست و چرا به این نام مشهور است؟
خاورمیانه، جایی کنار نفس‌ها، کنار لبخندها و اشک‌های ماست.
همان جغرافیایی حیوانات ماقبل تاریخش نفت شدند؛
و انسان‌های نئاندرتالش، دست به دست انسان خردمند دادند.
خاورمیانه، سال‌هاست بوی نفت می‌دهد؛ بوی خون و خاکستر و جنگ!
به گزارش گلونی، خاورمیانه، منطقه‌ای جغرافیایی است که بین چهارگوشه تنگه باب‌المندب، تنگه داردانل، رشته‌کوه‌های هیمالیا و بندر کراچی واقع شده است.
خاورمیانه یکی از مناطق استراتژیک از منظر تاریخ، جغرافیا و انرژی است.
خاورمیانه، فرهنگ‌ها و نژادهای گوناگونی را درخود جای داده است.
اقوامی که نسل‌ها در خاورمیانه زیسته‌اند عبارتند از:
اعراب، فارسی‌زبانان، آشوری‌ها، آذربایجانی‌ها، ترک‌های آناتولی، لرها، کردها، بلوچ‌ها و بربرها و… ،
زبان‌های اصلی این منطقه نیز عبارتند از:
فارسی، ترکی آذری، کردی، لری، بلوچی، آشوری، ترکی استانبولی، عربی و عبری، اردو و پشتو.
به‌طور کلی کشورهای این منطقه عبارت‌اند از:
اردن؛ اسرائیل؛ امارات متحده عربی؛ ایران؛ بحرین؛ ترکیه؛ فلسطین؛ سوریه؛ عراق؛ عربستان سعودی؛ عمان؛ قطر؛ کویت؛ لبنان؛ مصر؛ یمن.
خاورمیانه کجاست و چرا به این نام مشهور است؟
فرآیند نام‌گذاری عوارض زمین و مکان‌های جغرافیایی، تابع یک اصل کلی تاریخی نیست.
منطق، ایدئولوژی یا رواج گفتمانی در مقاطع تاریخی مختلف، نام‌های مختلفی را به مناطق مختلف زمین نسبت داده است.
ترکیبی از عوامل تاریخی تمدنی، فرهنگی، هویتی، نفوذ سیاسی و حتی مذهبی در این نام‌گذاری‌ها تاثیرگذارند.
عامل استعمار و اکتشافات جغرافیایی از مهم‌ترین انگیزه‌ها و دلایل در نام‌گذاری جغرافیایی، به‌ویژه پس از دوره رنسانس و ساخت قطب‌نما، بوده‌است.
اروپاییان با کمک پیشرفت‌های تکنولوژیک و استفاده از ابزارهای جدید، در پی کشف سرزمین‌های دوردست و ناشناخته، به گوشه‌وکنار جهان سفر کردند.
آن‌ها پس از کشف و تسلط سیاسی با نام‌گذاری عوارض و مکان‌های جغرافیایی، اعم از طبیعی و انسانی، سلطه خود بر آن سرزمین‌ها را، مستحکم و تثبیت می‌کردند.
تمدن اروپایی شامل دین مسیح، تاریخ، فرهنگ، زبان و نژاد و قومیت اروپاییان، مهم‌ترین منبعی بود که نام‌های مورد نظر از درون آن استخراج و بر سرزمین‌های فتح‌شده نهاده شد.
از لحاظ موقعیت نسبی، اروپا به‌عنوان مرکز و قلب تمدن، فرهنگ، تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، درنظر گرفته‌‌شد.
به این ترتیب موقعیت سایر سرزمین‌ها را با درنظرگرفتن جهت و فاصله با اروپا، سنجیدند؛
و اصطلاحاتی مانند خاوردور، خاورمیانه، خاورنزدیک، آفریقای جنوبی و… پدید آمد.
اصطلاح «خاورمیانه» از چه زمانی متداول شد؟
خاورمیانه کجاست و چرا به این نام مشهور است؟
تمام نقشه‌هایی که از منطقه غرب آسیا در محافل علمی صد سال اخیر وجود دارد، نام خاورمیانه را یدک می‌کشد.
خاورمیانه ویژگی‌های گوناگونی دارد که این منطقه را از دیگر مناطق متمایز می‌کند.
کهن‌ترین تمدن‌ها و ادیان بزرگ جهانی (اسلام، مسیحیت و یهود) در این سرزمین پدید آمده و گسترش یافته‌اند.
آثار این ادیان و تمدن‌ها در جای‌جای چشم‌انداز جغرافیایی و فرهنگی منطقه خاورمیانه، قابل مشاهده است.
از سوی دیگر، تلاقی قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا در امتداد دریای مدیترانه و دریای سرخ، موجب پیدایش یکی از بزرگ‌ترین برخوردهای انسان و طبیعت در جهان شده است.
قطعاً هیچ‌یک از تمدن‌ها یا ادیانی که در خاورمیانه متولد شدند، تصوری از چنین نامی نداشته‌اند.
از اواسط قرن نوزدهم، در اداره‌ی امور مربوط به هندوستان در وزارت خارجه بریتانیا، از اصطلاح خاورمیانه استفاده شده؛
اما حتی تا چند دهه پیش، دانستن و به‌کاربردن این نام، برای مردم، خاورمیانه موضوعیت نداشت.
خاورمیانه منطقه ای جغرافیایی است.
اولین بار چه کسی از نام خاورمیانه استفاده کرد؟
خاورمیانه کجاست و چرا به این نام مشهور است؟
واژه خاورمیانه نخستین‌بار در سال ۱۹۰۲ میلادی توسط مورخ دریایی آمریکایی، آلفرد ماهان، به کار رفته‌است.
منظور وی تشریح منطقه‌ی اطراف خلیج فارس بود که چون از قاره‌ی اروپا به آن نگریسته می‌شد، نه خاور نزدیک به شمار می‌آمد، نه خاور دور.
علت ابداع این اصطلاح ظاهراً نقص اصطلاح خاور نزدیک و خاور دور و عدم پوشش کامل مناطق جغرافیایی واقع در میان جنوب غربی تا جنوب شرقی و شرق آسیا بوده است.
ماهان با بررسی جغرافیای نفوذ روسیه در ایران و نقشه آلمان برای ساختن یک خط‌آهن از برلین به بغداد، نام خاورمیانه را، وارد ادبیات سیاسی، بین‌المللی و جغرافیایی کرد.
هرچند لرد کرزن پیش از این، این اصطلاح را درباره سرزمین‌های فراتر از محدوده خلیج فارس به کار برده بود.
واژه‌ی خاورمیانه بعدها به‌وسیله‌ی خبرنگار روزنامه‌ی «تایمز» لندن در تهران به نام چیرول در یک‌سری مقالات مورد استفاده قرار گرفت.
و در سال ۱۹۱۱ میلادی مجلس لردهای انگلستان، اصطلاح خاورمیانه را به‌طور رسمی مورد پذیرش قرار داد.
با وجود آگاهی مردم و نخبگان از چگونگی شکلگیری نام خاورمیانه برمبنای نظریات مدرنیته، باز هم از این اصطلاح استفاده‌می‌شود.
دلایل استفاده مردم و نخبگان منطقه از نام خاورمیانه:
- نبود جایگزین مناسب
- فقدان اجماع میان کشورهای منطقه، به دلیل تعارض منافع و تاریخ و فرهنگ متفاوت.
- بی‌تفاوتی نسبت به این‌که نام استعماری بازگوکننده برتری انسان غربی است.
هم نام‌گذاری و هم مرزبندی حدود منطقه، از پدیده‌های مربوط به مدرنیسم و اروپامحوری است.
تا پیش از این نام‌گذاری، مردم ساکن در این سرزمین و سایر نواحی جهان، از اطلاق یک نام واحد بر چنین گستره سرزمینی، هیچ تصوری نداشتند.
از منظر اروپاییان، این سرزمین مشرق‌زمین نامیده می‌شد.
از نظر مردم منطقه، آنچه بعدها خاورمیانه نامیده شد، مرکز و قلب جهان بوده و هست.
خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساس‌ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده است.
محدوده‌ای که انسان پس از اخراج از بهشت در آن فرود آمد و بیشتر پیامبران الهی در آنجا قیام کرده و مردم را به یکتاپرستی دعوت کرده‌اند.
گستره امپراطوری ایران و عثمانی، منطقه‌ای که خاستگاه دین زرتشت، آیین مهر و باور مانوی شد.
جغرافیای کشمکش‌های دراز مدت اعراب و اسرائیل که این روزها دست دوستی به هم می‌دهند.
حبیب برجیان ایرانشناس، خاورمیانه را، «قاره فرهنگی» نامیده‌است.
پیشبینی می‌شود که خاورمیانه در آینده نزدیک، همچنان در راس اخبار دنیا باقی بماند.
پس درست گفت شاعر که:
کاش به جای این همه بمب، کتاب بر سر خاورمیانه می‌ریختند.
آن وقت دیگر کسی برای رفتن به بهشت، به جنگ نمی‌رفت!
پایان پیام
نویسنده: آرزو قدوسی
