سامانیان دهقان که بودند و برای ایران چه کردند؟
به گزارش گلونی دکتر نجم‌الدین گیلانی استادیار دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با کانون فرهنگی ایرانشهر دانشگاه علامه طباطبایی را ببینید:
سامانیان دهقان که بودند
بخش اول
بخش دوم
بخش سوم
نماشای گلونی را دنبال کنید
دکتر همایون کاتوزیان در کتاب «ایرانیان» نوشته است:
اسماعيل پسر احمد، از نبیرگان سامان خدا، دهقانی در منطقه بلخ بود که ادعا می‌کرد از بازماندگان بهرام چوبین، سرلشکر پرآوازه خسرو پرویز، است.
برادر اسماعيل، نصر، که خلیفه او را به فرمانداری سراسر منطقه ماوراءالنهر منصوب کرده بود، حکومت بخارا را به اسماعیل واگذار کرد.
بنا به یکی از روایات سنتی، نخستین شعر به فارسی نوین سروده منشی یعقوب، محمد بن وصیف سگزی، است که تنها این بیت آن به جا مانده:
ای امیری که امیران جهان خاصه و عام
بنده و چاکر و مولای و سگبند و غلام
حقیقت هر چه باشد، ادبیات و فرهنگ فارسی در زمان سامانیان (۳۸۹-۲۶۱ ه.ق) آغاز به رشد کرد.
ادبیات قدیم فارسی پایه‌گذاری شد و دانشمندان ایرانی مدتی درخشیدند. با پیدایش ایدئولوژی پان‌فارسیسم در قرن بیستم، سامانیان به مثابه ناسیونالیست‌های ایرانی امروزی معرفی شدند که توانسته بودند با پیش‌برد زبان و ادب فارسی یوغ حکومت عرب را از گردن خود بردارند.
این ناسیونالیست‌ها در نظر نداشتند که سامانیان از ماوراءالنهر حکومت می‌کردند، به مذهب تسنن اعتقاد راسخ داشتند، نمایندگان وفادار خلیفه بغداد بودند و ادب عربی را نیز همراه ادب فارسی پرورش دادند.
جای تردید نیست که ادبیات به زبان فارسی نوین در دوران سامانیان رشد کرد و گسترش یافت.
اما نمی توان به این سبب استدلال کرد که سامانیان یا غزنویان ترک (۵۸۳-۳۶۶ ه.ق)، که جای آنان را گرفتند و بسیار بیش از آنان ادب فارسی را به پیش بردند، از ایدئولوژی ناسیونالیستی پیروی می‌کردند.
اسماعیل پس از درگذشت برادرش نصر به جای او به حکومت ماوراءالنهر رسید و اگر چه تنها از تأیید اسمی خلیفه برخوردار بود، به او وفادار ماند. اسماعیل پس از شکست دادن صفاریان در خراسان حکومت خود را درغرب، تا ری و قزوین، گسترش داد.
اما پس از بازگشت با حمله ترکان آسیای میانه و دیگر چادرنشینان روبه‌رو شد. اسماعیل توانست راه ترکان را موقتاً سد کند، اما طولی نکشید که ترکان نه تنها ماوراءالنهر، بلکه خراسان و سرزمین‌های پس از آن را نیز تسخیر کردند.
پایان پیام
