ماهی قرمز نخرید و اگر خریدید در طبیعت رها نکنید
به گزارش گلونی میلاد خسروی کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری از دانشگاه شهید بهشتی نوشت:
امروزه گونه‌های غیر بومی و مهاجم از تهدیدات اصلی محیط زیست در دنیا محسوب شده و در مورد اکوسیستم‌های آب شیرین به دلیل شرایط حساس آنها، پیامدهای این گونه‌ها جدی‌تر نیز به نظر می‌رسد.
ماهی قرمز
نماشای گلونی را دنبال کنید
یکی از این گونه‌های مهاجم در ایران، ماهی قرمز یا حوض با نام انگلیسی Goldfish و نام علمی Carassius auratus بوده که از سال‌های دور در فرهنگ و رسوم ما در جشن نوروز هم جایگاه پیدا کرده است.
این گونه دارای دو فرم وحشی به رنگ خاکستری تا نقرهای و برنزی رنگ و فرم زینتی به رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز است که مشخص شده محل پراکندگی طبیعی این گونه کشور چین به خصوص بخش جنوبی آن بوده که به بسیاری از نقاط جهان به ویژه کشور ما وارد شده است.
به نظر می‌رسد فرم زینتی عمدتاً نارنجی رنگ به علت جهش‌های ژنتیکی طبیعی به وجود آمده باشد. فرم وحشی به نام‌های ماهی کاراس و اوشین نیز در کشور ما شناخته می‌شود.
تاریخچه
شواهد تاریخی و منابع بین‌المللی حاکی از آن است که در چین باستان، نگهداری و پرورش ماهی قرمز در بین مردم خصوصاً خاندان سلطنتی این امپراطوری رواج داشته است.
پرورش این ماهی در حدود سال‌های ۱۰۰۰ میلادی در دودمان سونگ چین، در شرایط اسارت به ثبت رسیده و تا قرن ۱۶ میلادی رواج پیدا کرده است.
در ابتدای قرن ۱۷م میلادی، ماهی قرمز وارد ژاپن، اندکی بعد کشور پرتغال و سایر نقاط اروپا و در اوسط قرن ۱۹ میلادی به آمریکای شمالی معرفی شده است. جالب توجه است که این ماهی در رسوم گوناگون در فرهنگ غرب هم جای خود را پیدا کرد بود.
شواهد کافی در خصوص تاریخ دقیق ورود این ماهی به ایران در دست نیست اما محققین تاریخی، قدیمی‌ترین شواهد نگهداری ماهی قرمز در ایران را به دوره قاجار نسبت می‌دهند که با بازه زمانی تجارت در اروپا و سایر نقاط جهان هم مطابقت دارد.
در بعضی رسانه‌ها و جراید به شواهد تاریخی در ایران باستان مربوط به ماهی قرمز اشاره می‌کنند. یکی از این موارد اشاره به ماهی طلایی از گنجینه آمودریا با قدمت ۲۵۰۰ سال است که هم اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
اما با دقت به طراحی فرم بدن باریک و کشیده، طول کوتاه قاعده باله پشتی نسبت به ماهی قرمز و داشتن جزئیاتی مثل سبیلک (که در ماهی قرمز ما شاهد حضور سبیلک‌ها در اطراف دهان نیستیم)، این اشیا و نقاشی‌ها بیشتر بازتاب دهنده کپورماهیان بومی کشورمان از جمله گونه‌های جنس Luciobarbus و سیاهماهی (جنس Capoeta) هستند.
زیست شناسی و اکولوژی ماهی قرمز
اطلاعات محدودی از لحاظ اکولوژی و زیست‌شناسی ماهی قرمز موجود است. اما همین اطلاعات همگی نشان‌دهنده این هستند که ماهی قرمز در یک محیط می‌تواند به راحتی غالب و مهاجم شود.
این ماهی قادر است طیف گسترده‌ای از دما، شوری و میزان اکسیژن محلول و حتی آلودگی را تحمل کند. طول عمر خصوصاً در شرایط مطلوب (حدود ۳۰ سال) بالا بوده و می‌تواند تا حدود ۳ کیلوگرم و طولی حدود ۶۰ سانتیمتر رشد کند.
این ماهی همه چیزخوار بوده و از پلانکتون‌ها و جلبک‌های تک سلولی گرفته تا گیاهان و بی‌مهرگان و مواد آلی موجود در بستر تغذیه می‌کنند. از همه مهمتر این که سن بلوغ در این گونه پایین بوده و توده عظیمی از تخمک را تولید کرده و در طول سال چندین بار اقدام به تولید مثل و تخم‌ریزی می‌کنند.
نکته مهم در مورد تولید مثل آنها این است که علاوه بر نوع جنسی تولید مثل، ماهیان قرمز قادر به نوعی از تولید مثل غیر جنسی به نام ماده‌زایی (Gynogenesis) هستند که با استفاده از اسپرم گونه‌های کپورماهی دیگر، تخمک‌های خود را بدون لقاح تحریک به تقسیم و تولید افراد ماده مشابه خود می‌کنند.
پیامد ورود به اکوسیستم غیربومی
در مورد اثراث منفی ورود ماهی قرمز به یک اکوسیستم که در آن غیربومی است مطالعات زیادی صورت نگرفته اما تعدادی از مطالعات و گزارش‌های بین‌المللی پیامدهای مختلفی را گزارش می‌کنند.
این ماهی با گونه‌های بومی بر سر منابع غذایی و فضای اشغالی رقابت می‌کند. با تغذیه خود به ویژه گیاهان در بستر علاوه بر تخریب زیستگاه برخی گونه‌ها باعث گل آلود شدن و تیرگی آب می‌شود که این امر به نوبه خود تبعات بعدی از جمله کاهش اکسیژن محلول و کاهش نفوذ نور به ستون آب می‌شود.
مهمتر این که به دلیل نوع خاص تولید مثل ذکر شده این ماهی می‌تواند هدر دهنده اسپرم کپورماهیان بومی یک منطقه در نظر گرفته شود که بقای آنها را به خطر می‌اندازد.
همچنین برخی مطالعات حاکی از آن است که ماهی قرمز می‌تواند با مزاحمت برای گونه‌هایی مثل دوزیستان و جلوگیری از حضور آزادانه آنها در محیط میزان رفتارهای تولید مثلی و جفت‌یابی و در نتیجه شانس تولید مثل آنها را کاهش دهند.
ماهی قرمز حتا می‌تواند تا حدودی پیامدهای اجتماعی خود را در پی داشته باشد. مشخص شده که در آمریکای شمالی این ماهی با رقابت به ماهیان بومی، صید ورزشی و تفریحی را با مشکل مواجه ساخته است.
رهاسازی در طبیعت
آنچه که در کشور ما مهم است این است که در ابتدا رهاسازی این ماهی در طبیعت انجام نشود و حتا می‌توان مثل برخی کشورها برای این رهاسازی جریمه تعیین کرد.
رهاسازی این ماهی در آبگیرهای مصنوعی و فاضلاب‌ها نیز توصیه نمی‌شود چرا که مشخص نیست که سرنوشت آب این گونه فضاها خصوصاً با وقوع پدیده‌هایی مثل سیل در کشور چه خواهد شد.
نکته دیگری که در کشور ما به چشم میخورد، پرورش غیر اصولی در قفس‌ها و توری‌ها در آبگیرهای طبیعی یا نزدیک به آنها به خصوص در شمال کشور است.
نخریدن ماهی قرمز و کاهش تقاضا برای آن میزان پرورش این ماهی را کاهش داده و همچنین استفاده از ماهیان زینتی مصنوعی می‌تواند جایگزین مناسبی برای علاقه‌مندان در سفره هفت‌سین باشد.
همچنین مسئولان مربوطه در سازمان محیط زیست و شیلات کشور میبایست با وضع قوانین اصولی و مشخص کردن استانداردهای مشخص جهت پرورش این ماهی مدیریت این گونه غیر بومی را در دستور کار خود داشته باشند.
پایان پیام
