در ۷۷ درصد ایران اضافه برداشت از آب های زیرزمینی وجود دارد

به گزارش گلونی مطالعه‌ای که در ۲۸ آوریل در ژورنال scientific reports منتشر شده است درباره پیامدهای ناشی از برداشت بیش از حد آب های زیرزمینی هشدار می‌دهد.

محققان سمانه اشرف، علی ناظمی و امیر آقاکوچک در این مطالعه با استفاده از داده‌های ماهانه سطح متوسط آب های زیرزمینی در ۴۷۸ زیر حوضه و ۳۰ حوضه در ایران، میزان مصرف و برداشت از آب های زیرزمینی در سطح کشور را محاسبه کرده‌اند.

عناصر طبیعی و انسانی تأثیرگذار بر پویایی ذخیره آب‌های زیرزمینی در نظر گرفته شده و در طول دوره ۲۰۱۵-۲۰۰۲ کمی سازی شده‌اند.

نرخ کاهش آب های زیرزمینی در ایران در این دوره، با توجه به تغییرات منطقه‌ای و متغیرهای مختلف در مقیاس حوضه‌ای و زیرحوضه ای، ۷۴ کیلومتر مکعب تخمین زده شده است.

تأثیر کاهش ذخایر آب زیرزمینی ایران در حال حاضر با اضافه برداشت در بیش از ۷۷٪ از زمین‌های ایران، با افزایش شوری خاک در کل کشور و افزایش تناوب و میزان فرونشست زمین در دشت‌های ایران آشکار شده است.

در حالی که خشکسالی‌های هواشناسی/هیدرولوژیکی به عنوان محرک عمل می‌کنند و سرعت تخلیه ذخیره آب زیرزمینی در کل کشور را تشدید می‌کنند، اما کاهش آب‌های زیرزمینی در مقیاس حوضه در ایران عمدتا به دلیل برداشت گسترده آب توسط انسان ایجاد می‌شود.

این مطالعه هشدار می‌دهد که ادامه مدیریت ناپایدار آب‌های زیرزمینی در ایران می‌تواند به اثرات بالقوه برگشت‌ناپذیری روی زمین و محیط زیست منجر شود، و امنیت آبی، غذایی، و امنیت اقتصادی-اجتماعی کشور را تهدید کند.

ایران با ۸۴ میلیون نفر جمعیت در خاورمیانه در رتبه نخست از نظر برداشت آب قرار دارد و مسئول ۳۴ درصد از کل برداشت آب در منطقه است.

آب‌های زیرزمینی منبع اصلی آب در ایران است که تقریباً ۶۰ درصد از آب‌های شیرین مصرفی ایران را تشکیل می‌دهد و بنابراین نقش کلیدی در حفظ امنیت ملی آب دارد.

در این پژوهش با استفاده از داده‌های منتشر شده از سطح متوسط آب‌های زیرزمینی همراه با تغذیه طبیعی این منابع، برداشت‌ها توسط انسان و جریان‌های برگشتی، همراه با بارش و تبخیر در مقیاسه‌ای حوضه و زیر حوضه، اثرات ترکیبی محرک‌های آب و هوایی، هیدرولوژیکی و انسانی بر پویایی ذخیره آب‌های زیرزمینی در ایران طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ مورد ارزیابی قرار گرفته است.

نتایج نشان می‌دهد که خشکسالی شدید انسان-پدید، ناشی از برداشت گسترده آب‌های زیرزمینی، پایداری آب‌های زیرزمینی را در ایران تهدید می‌کند.

این امر به ویژه در مناطق پرمصرف (از نظر کشاورزی) و پرجمعیت در شمال غربی، غربی و شمال شرقی کشور، جایی که تقاضای آب به طور چشمگیری بیش از عرضه آب تجدید پذیر طبیعی است، صدق می‌کند.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ۷۷ درصد از سرزمین ایران ( ۲۳ حوضه از ۳۰ حوضه) دچار اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی است، به این معنی که میزان برداشت انسان بیش از سه برابر میزان تغذیه طبیعی این منابع آبی است.

این امر منجر به کاهش قابل توجه آب‌های زیرزمینی شده است که با چاه‌های خشک شده در سراسر کشور خود را نشان می‌دهد.

کمبود آب می‌تواند یک محدودیت مخرب برای امنیت غذایی در ایران باشد، به ویژه با توجه به نیازهای کشوری که در حال حاضر تحت تحریم‌های شدید بین المللی قرار دارد و با تنش‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و ژئوپلیتیک دست و پنجه نرم می‌کند.

اثرات کاهش آب‌های زیرزمینی در ایران تنها محدود به آب و امنیت غذایی نیست و در حال حاضر به سایر عناصر محیطی رسیده و باعث افزایش شوری خاک در سراسر کشور و افزایش شدت و فراوانی فرونشست زمین شده است.

فرونشست زمین به دلیل خروج گسترده آب‌های زیرزمینی می‌تواند ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه دسترسی به آب‌های زیرزمینی را کاهش دهد.

در غیاب شیوه‌های مدیریتی موثر، این امر به طور حتم رقابت بر سر منابع آب زیرزمینی محدود را با برداشت شدیدتر آب‌های زیرزمینی تشدید می‌کند، که به نوبه خود باعث فرونشست بیشتر زمین می‌شود.

علاوه بر این، فرونشست زمین به دلیل خروج بیش از حد آب‌های زیرزمینی، ثبات خاک را کاهش می‌دهد، که یکی از نگرانی‌های مهم در مناطق پرجمعیت مانند تهران است که همچنین مستعد زمین لرزه نیز هست.

با توجه به کاهش قابل توجه روان آب های سطحی، حفاظت از منابع آب زیرزمینی موجود در ایران برای مقابله با تقاضای روزافزون آب مهم تلقی می‌شود.

این امر مستلزم استراتژی‌های مدیریتی یکپارچه برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای آب در مقیاس حوضه و زیر حوضه است.

برای کشوری مانند ایران با راندمان آبیاری بسیار پایین، اقدامات فوری برای بهبود استفاده از آب مورد نیاز است.

این کلید امنیت زیست محیطی ایران است که به دلیل خشکسالی‌های طولانی مدت طبیعی و انسان پدید، در کنار افزایش تغییرات آب و هوایی و اقلیمی، احتمالاً تحت فشار بیشتری قرار خواهد گرفت.