نقش بریتانیا در جدایی هرات از ایران

به گزارش گلونی نشست تخصصی با موضوع «ایران، افغانستان و زبان فارسی» به همت کانون ایرانشهر دانشگاه علامه طباطبایی تهران، گروه رشن و گلونی با همکاری مجله بخارا، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و انجمن ایرانشناسی برگزار شد.

دکتر منصوره اتحادیه (نظام مافی) یکی از سخنرانان این همایش بودند که درباره «نقش بریتانیا در جدایی هرات از ایران» به سخنرانی پرداختند.

جدایی هرات از ایران یا مسئله هرات از مهمترین فرازهای تاریخ دوسده اخیر کشورهای ایران و افغانستان است. پافشاری ایران بر تملک هرات دو بار مورد اعتراض و هجوم دولت بریتانیا قرار گرفته‌است که در نهایت موجب جدایی هرات از ایران شد.

نقش بریتانیا در جدایی هرات از ایران

نماشای گلونی را دنبال کنید

در روزگار صفوی، شهر هرات یکی از مهمترین شهرهای ایران بود و شاه عباس بزرگ نیز در این شهر زاده شد. در روزگار افشاریه نیز هرات همواره یکی از مهمترین شهرهای سرحدات شرقی ایران به شمار می‌رفت.

در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار (حک: ۱۲۱۱- ۱۲۵۰ مهشیدی)، هرات یکی از شهرهای مهم ایالت خراسان به مرکزیت مشهد بود که به موجب تحریکات دول خارجی و نیز میل به شرقی ایلات مسکون در حوالی آن، اسباب زحمت دولت ایران گردید و شاهزادگان حاکم بر خراسان، چندین مرتبه برای سرکوب شورش‌های مذکور اقدام به لشکرکشی کردند.

از آن جمله شاهزاده حسنعلی میرزا شجاع السلطنه است که موفق شد تا شورشیان هرات را به سختی شکست دهد. اما در اواخر سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، شورش به وقوع پیوسته در هرات موجب جدایی موقت آن شهر از ایران گردید و عباس‌میرزا نایب‌السلطنه نیز که در سال ۱۲۴۹ مهشیدی مامور سرکوب شورش هرات شده بود، در میانه راه و در شهر مشهد چشم از جهان فرو بست.

در ایام سلطنت محمد شاه قاجار (حک: ۱۲۵۰- ۱۲۶۴ مهشیدی)، نیز به موجب اختلافات بروز یافته در ابتدای بر تخت نشستن شاه جوان و نیز به شوند اوضاع مشوش سیاسی در دربار، تا سال ۱۲۵۳ مهشیدی، اقدامی قاطع برای برخورد با شورشیان هرات صورت نپذیرفت.

در این سال لشکریان ایرانی رسماً برای اتمام غائله هرات رهسپار مرزهای شرقی گشتند (جنگ نخست هرات). علیرغم برخی پیروزی‌های اولیه لشکریان ایران، حملة دولت بریتانیا به جزیره خارک موجب شد تا دولت ایران، موقتاً مسئلة هرات را پیگیری نکند.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۲۶۴- ۱۳۱۳ مهشیدی)، بار دیگر دولت ایران برای باز پسگیری هرات اقدام کرد (جنگ دوم هرات). در این دوران نیز علیرغم پیروزی‌های سپاه ایران در مصاف با شورشیان هرات، مداخله دولت بریتانیا که از حامیان اصلی کامران میرزا درانی، حاکم یاغی هرات، موجب گردید که موفقیت‌های لشکر ایران به فرماندهی سلطان مراد میرزا حسام‌السطنه (عموی ناصرالدین شاه) در باز پس ستاندن شهر هرات به هیچ مبدل گردد و سرانجام در سال ۱۲۷۳ مهشیدی، به سبب امضای عهدنامه پاریس، از تمامی حقوق و مدعای خویش نسبت به هرات چشم پوشید.