مرگ پس از دریافت دو دز واکسن در ایران ۷۵۰ نفر در میلیون است؟

مرگ پس از دریافت دو دز واکسن در ایران ۷۵۰ نفر در میلیون است؟

به گزارش گلونی روزهای گذشته برای بسیاری از افراد که به واکسن های کووید۱۹ برای پایان بخشیدن به این اپیدمی امیدوار بودند روزهای خوبی نبود.

داده‌های مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت که روز ۲۴ مرداد منتشر شد نشان داد که مرگ و میر پس از دریافت دو دز واکسن در ایران تقریبا برابر ۷۵۰ نفر در میلیون است در حالی که این عدد در کشوری مانند آمریکا ۱۰ نفر در یک میلیون است.

اما این داده‌ها واکنش‌های زیادی را برانگیخته است. مخالفین واکسیناسیون در حال حاضر سندی در دست دارند تا گفته‌های قبلی خود مبنی بر بی‌تاثیر بودن واکسن‌ها را ثابت کنند. اما آیا این داده‌ها به درستی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند؟

نیاز به تحلیل داده‌ها توسط گروه‌های علمی برای بررسی اثربخشی واکسن‌ها

فرید نجفی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت طی جوابیه‌ای توضیحاتی را در مورد داده‌های مرکز آمار وزارت بهداشت ارائه کرد.

نجفی در این نامه با تقدیر از ارائه این گزارش با داده‌های ملی تاکید کرد این گزارش به تحلیل و آنالیزهای بسیار بیشتر با جزییات دقیق‌تر نیاز دارد.

به گفته نجفی بهتر بود تا گزارش حاضر قبل از هر گونه انتشار عمومی، مورد مداقه علمی گروه‌های علمی مرتبط و محققین مراکز تحقیقاتی علاقه‌مند قرار می‌گرفت تا از هر گونه برداشت احتمالی ناصحیح و دامن زدن به امتناع از واکسیناسیون که در حال حاضر در گروه‌های معدودی از جمعیت عمومی وجود دارد، ممانعت گردد.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تاکید می‌کند که این معاونت و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر در حال حاضر پیگیر اجرای پروژه‌ای با عنوان «ارزیابی پاسخ‌های هومورال و سلولی در دریافت‌کنندگان چهار نوع واکسن «سینوفارم، اسپوتنیک، آسترازنکا، کویران برکت» هستند.

نجفی در انتهای این نامه می‌گوید: «از همین رو از جنابعالی درخواست می‌شود که داده‌های مرتبط در اختیار این معاونت قرار گیرد، تا از طریق کمیته ساماندهی تحقیقات کووید۱۹ و کمیته راهبری مطالعات واکسن این معاونت و جلب همکاری پژوهشگران و کمیته اپیدمیولوژی کشور نسبت به آنالیز و تحلیل بیشتری در این زمینه اقدام گردد.»

مرگ پس از دریافت دو دز واکسن در ایران ۷۵۰ نفر در میلیون است؟

نتیجه گیری غیر علمی و غیر تخصصی از داده‌های خام

در نامه‌ای دیگر به سعید نمکی، وزیر بهداشت، دکتر حمید سوری رییس کمیته کشوری اپیدمیولوژی و واکنش سریع اپیدمی کرونا نیز نکاتی را در خصوص داده‌های مرکز آمار یادآور شده است.

به گفته سوری تحلیل آمار در حیطه فعالیت مرکز آمار نیست. تحلیل اطلاعات سلامت باید توسط متخصصان رشته‌های مرتبط با زمینه‌های علوم زیستی به ویژه گروه‌های مرتبط با اپیدمیولوژی انجام شود.

سوری در مورد دسترسی عموم مردم به این نامه می‌گوید: «انتشار نامه‌ای در سطح جامعه با مضمون غیر علمی به شکل مستقیم یا با واسطه، که هنوز در کمیته‌های علمی مربوطه تایید نشده است خلاف مصلحت جامعه و تدبیر در مدیریت اپیدمی کروناست.»

سوری با تاکید بر اینکه تحلیل اپیدمیولوژی داده‌های اپیدمی می‌تواند برای سیاستگذاری و گاه برای تنویر افکار عمومی مفید باشد می‌گوید نتیجه‌گیری غیر علمی و غیر تخصصی از یافته‌های خام، به ویژه در شرایط کنونی می‌تواند موجب اثر مخرب بر استقبال مردم از واکسیناسیون حداکثری باشد.»

خطا و سوگیری در تحلیل داده‌های اثربخشی واکسن ها

سوری در قسمت دیگری از نامه توضیح می‌دهد اشکالات اساسی روش‌شناسی در نامه مذکور و ابهامات متعدد، تحلیل داده‌ها را دچار سوگیری و خطا کرده است.

سوری می‌گوید در این داده‌ها تاریخ شروع ثبت اطلاعات و خاتمه واکسیناسیون در نمونه‌ها مشخص نیست و تعداد دوزهای تزریقی کلی و به تفکیک نامشخص است. همچنین توزیع داده‌ها باید بر اساس استان‌ها و گروه‌های مختلف جمعیتی (نه فقط سن) باشد.

او ادامه می‌دهد: «زمان شروع پیک‌های درج شده در نمودارها معلوم نیست و ارائه اعداد خام می‌تواند نتیجه‌گیری نادرستی را حاصل کند.»

بنا به اظهارات سوری، در اپیدمیولوژی، برای تعیین ارتباط متغیرهای مستقل (مانند انجام واکسیناسیون) و متغیر پاسخ (مانند مرگ یا بستری) نمی‌توان تنها از مقایسه توصیفی دو متغیر بهره گرفت. این نوع ارتباط جعلی (spurious association) و گمراه کننده است.

او در ادامه این پرسش را مطرح می‌کند که: «چطور ممکن است از ۹۱,۲۱۰ نفری که نوبت اول واکسن را دریافت کرده و به بیمارستان مراجعه کرده‌اند همگی بستری (موقت یا عادی) شده باشند؟»

او می‌گوید: «با وجود اینکه هیچ واکسنی در جلوگیری از ابتلای افراد به کووید۱۹ به‌صورت ۱۰۰ درصد موفق نیست اما مرگ حدود ۱۱ درصد (۸,۵۵۲ نفر) در بین بستری شدگان عادی (۷۵,۸۸۶ نفر) چگونه توجیه می‌شود؟»

سوری پرسش دیگری را نیز مطرح می‌کند: «با چه مستنداتی علت مرگ در افراد گزارش شده را بدون آنکه تقدم زمانی (temporality) در یک سری یافته توصیفی اثبات شده باشد، می‌توان به واکسیناسیون تعمیم داد؟»

او توضیح می‌دهد: «علت مرگ افراد این بانک اطلاعاتی باید بررسی شده و توسط کمیته‌های مرگ یا پزشکی قانونی تایید شود. نوع واکسن تزریقی این افراد مشخص نیست و نتیجه‌گیری بر اساس این داده‌ها غیر علمی است.»

آیا موارد مرگ پس از دریافت واکسن در ایران ۷۵ برابر دنیاست؟

سوری در مورد تفاوت ۷۵ برابری مرگ و میر در افراد واکسینه شده در ایران و سایر کشورها می‌گوید: «این نتیجه غیر معقول و نیازمند تحلیل تخصصی توسط کمیته علمی است.»

او توضیح می‌دهد که اندازه‌های مربوط به میزان بستری یا مرگ در واکسینه شده‌های کرونا بستگی به طغیان‌های اپیدمی، و میزان‌های بروز بیماری در هر کشور دارد. این اندازه‌ها باید به تفکیک زمان آنالیز شوند.

در مقایسه‌ breakthrough death rate (نرخ مرگ افراد بعد از دریافت واکسن) در کشورها باید به درصد جمعیت واکسینه شده‌ و توزیع گروه‌های سنی در آن کشور توجه کرد.

او در ادامه می‌گوید: «مقایسه این نرخ در ایران که تا کنون بیشتر افراد واکسینه شده شامل گروه‌های پر خطر بوده‌اند با کشورهایی که بیشتر جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند ممکن است به نتیجه‌گیری‌های غیر دقیق منجر شود.»

او می‌گوید: «برای اثبات رابطه علمی بین واکسیناسیون و احتمال بستری یا مرگ لازم است مطالعات تحلیلی (مانند مطالعه کوهورت یا مورد شاهدی) صورت پذیرد و برای کنترل سایر مخدوش کننده‌ها از مدل‌های اپیدمیولوژی استفاده کرد.»

واکسن‌ها موثرند و دریافت دو دز واکسن خوب است

با توجه به داده‌های علمی منتشر شده در سراسر دنیا در مورد اثربخشی واکسن‌ها با وجود واریانت دلتا و ایرادهای موجود به تحقیقات منتشر شده توسط مرکز آمار وزارت بهداشت می‌توان هنوز با قطعیت گفت واکسن‌ها موثرند.

هنوز هم لازم است واکسن‌های موثر بیشتری را خریداری کرد و سرعت واکسیناسیون را بیشتر کرد تا از پیک‌ها و جهش‌های بعدی جلوگیری کرد.

چرا باید به واکسن های کرونا اعتماد کنیم؟

پایان پیام

گزارشگر: مریم قره‌گزلو