کاوه بیات: قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس به هیچ وجه به اهدافش نرسید

به گزارش گلونی به نقل از روابط عمومی پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر، همایش بین‌المللی دو روزه «بررسی تحولات قفقاز؛ گذشته، حال و چشم‌انداز فرارو» با حضور محققان و پژوهشگران تاریخ معاصر و به همت پژوهشکده تاریخ معاصر و مؤسسه فرهنگی هنری فرهنگستان کاسپین در این نهاد پژوهشی برگزار شد.

کاوه بیات: قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس به هیچ وجه به اهدافش نرسید

کاوه بیات، پژوهشگر ارشد قفقاز، با موضوع «دوره اول استقلال جماهیر قفقاز از منظر مناسبات ایران و انگلیس» طی صحبت‌هایی گفت: «در دوره‌های جنگ‌های جهانی بین ایران و کشورهای مختلف و تبعات این جنگ‌های تمام‌عیار برای ایرانیان این پرسش مطرح شد که برای استقلال کشور به‌ ویژه پس از اشغال بخش‌های شمالی توسط قوای روسیه، چه بهره‌ای می‌توانند از این شرایط ببرند».

وی در ادامه افزود: «یک گروه با بی‌اعتنایی به مسائل داخلی و تعلل در پذیرش هر چه سریع‌تر اولتیماتوم، بهانه به دست روس‌ها دادند که شمال ایران را اشغال کنند، پس از آن بر آن شدند که از طریق همراهی با آلمان‌ها و عثمانی به سیطره روس و انگلیس در کشور پایان دهند.

گروه دیگر رجال معتقد بودند که در این استراتژی تردید وجود دارد و می‌بایست کار دیگری انجام دهند. در هر حال طرفین جنگ منتظر مذاکره ایرانیان ننشستند، بلکه دامنه تحرکات سیاسی ـ نظامی خود را زیاد کردند».

بیات یادآور شد: «ایران در آن دوره عرصه جنگ مهلک و خانمان‌سوز شد و بخشی از نیروهای داخلی به دنبال آلمان و عثمانی‌ها مهاجرت کردند و بخشی در تهران همنشین متفقین شدند.

این تجربه بحران، تغییر پایتخت و مهاجرت عده‌ای جز مصیبت برای ما چیزی نداشت و نه تنها روس‌ها، بلکه دولت اول وثوق‌الدوله هم ضمام امور را به‌دست گرفت. البته او پس از مدتی مجبور به کناره‌گیری شد و تلاش‌های سیدضیاءالدین طباطبائی هم در زمینه‌های مختلف با واکنش‌های تند روبه‌رو شد».

وی با بیان اینکه سقوط دولت اول وثوق‌الدوله راه را برای سیاستی هموار کرد که به بحران مهاجرت و گسترش دامنه مداخله نظامی متفقین در ایران منجر شد، افزود: «در این دوره یک سال و نیم دولت بریتانیا برای مقابله با آلمان و عثمانی به قفقاز و شمال خراسان لشکر کشید و آسیب‌های ناشی از آن از هر لحاظ ابعاد فراوانی داشت، اما فقط ما اینجا به یکی از جوانب آن می‌پردازیم».

بیات در ادامه یادآور شد: «با فروپاشی امپراتوری روسیه و شکست عثمانی ترسیم مجموعه نقشه‌های سیاسی برای تعیین تکلیف این بخش به نحوی که تأمین‌کننده منافع بریتانیا باشد، رواج یافت. در این حوزه از سوی مراجع بریتانیا آرای زیادی مطرح شد؛ برای نمونه در اواخر دسامبر ۱۹۱۵ در چهارچوب سیاست بریتانیا برای تشکیل یک حکومت فدرال تلاش شد».

وی همچنین اظهار کرد: «قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس به هیچ‌وجه به اهدافش نرسید؛ چون با تحولات منطقه در کمتر از یک سال و شروع تلاش‌های مصطفی کمال برای ایجاد دولت ترک، عمر لحظه رخ‌نمایی بریتانیا را لااقل در حوزه شرق نزدیک به‌ سر آورد و این قرارداد دیگر توجیهی نداشت و به مرگ رسید، اما همین دوره کوتاه هم در تغییر نگاه مسئولان و نوع نگاه بازیگران منطقه اثرگذار بود.

در همین دوره سیدضیاءالدین طباطبائی توانست رشته مذاکراتی با سیاسیون باکو برای تشکیل یک ائتلاف ایجاد کند که در خور توجه بود؛ هرچند به نتیجه‌ای نرسید».

بیات یادآور شد: «سی سال بعد از فروپاشی شوروی در حالی‌ که بریتانیا از مهمترین شرکای باکو محسوب می‌شد، تحرکات مشابهی با همان هدف دیرینه مهار روسیه دیده می‌شود که اگر قصد و نیّت مقابله در کار باشد، باید مورد توجه قرار بگیرد».