اهمیت تخمین جمعیت سمندر امپراتور برای حفظ این گونه درحال انقراض
یک پژوهش علمی درک اندازه و جمعیت شناسی جمعیت حیات وحش را برای برنامه‌های حفاظت از گونه‌ها را ضروری دانست اما چنین داده‌های جمعیتی برای گونه‌های دوزیستان بومی، آسیب‌پذیر و در معرض خطر انقراض در خاورمیانه به‌ندرت یافت می‌شوند.
به گزارش گلونی به نقل از مطالعه‌ای با عنوان «تخمین جمعیت سمندر لرستانی در ایران» فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) منبع مهمی برای ارزیابی وضعیت حفاظت جهانی گونه‌ها بوده است.
با این حال، این مطالعه که در اواخر ماه اوت توسط پژوهشگران ایرانی در ژورنال Herpetological Conservation and Biology منتشر شده است می‌گوید گونه‌های کمیاب، بومی یا گونه‌هایی که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند ممکن است داده‌های کافی برای ارزیابی جدی وضعیت حفاظتی خود و تشخیص کاهش جمعیت یا گونه‌ها نداشته باشند.
از این رو، این مطالعه تاکید دارد که برآورد اندازه جمعیت برای ایجاد و ارزیابی وضعیت حفاظتی گونه‌های کمیاب یا بومی و برای توسعه شیوه‌های مدیریت حفاظت ضروری است.
اهمیت تخمین جمعیت سمندر امپراتور برای حفظ این گونه درحال انقراض
آنچه در ادامه می‌خوانید بخش‌های خلاصه شده‌ای از این مقاله است.
۲۲ گونه از دوزیستان در ایران شناسایی شده است که شامل ۱۳ جنس از هفت خانواده، در راسته بی‌دم‌سانان (قورباغه و وزغ) یا راسته دوزیستان دُم‌دار هستند. دوزیستان دُم‌دار ایران به مناطق کوهستانی جنگل‌های البرز و زاگرس محدود می‌شود. سمندرهای واقعی (Salamandridae) و سمندرهای آسیایی (Hynobiidae) نزدیک به یک سوم (۳۲%) از تنوع زیستی دوزیستان ایران را تشکیل می‌دهند.
تنها چهار گونه از سمندرک‌های خالدار در سراسر جهان شناسایی شده است و همه آن‌ها بومی حوضه آبخیز دجله-فرات در رشته کوه‌های زاگرس و آناتولی ایران، عراق و ترکیه هستند.
سمندرهای امپراتور (Neurergus kaiseri) بومی ایران هستند و حضور آن‌ها تنها در چند قسمت از جنگل‌های بلوط تحت سلطه درختان بلوط ایرانی (Quercus brantii) – پسته کوهی (Pistacia atlantica) و Q. brantii در مناطق کوهستانی و نیمه کوهستانی از جنوب استان لرستان به سمت شمال تا شمال غرب استان خوزستان گزارش شده است.
این گونه از ارتفاعات ۴۰۰ تا ۱۶۱۹ متری در حوضه کرخه و کارون بزرگ در جویبارها، چشمه‌ها و نهرهای کوچک زندگی می‌کند. زیستگاه‌های آبی با عمق ۳۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و دمای ۱۵ درجه تا ۲۱.۵ درجه سانتی گراد را ترجیح می‌دهد.
فصل تولید مثل بر اساس عرض جغرافیایی و ارتفاع متفاوت است. جمعیت بالغ در چشمه‌ها و جویبارها از اواسط مارس تا اواخر ماه مِی (اسفند تا اردیبهشت) تولید مثل می‌کنند. اگرچه این گونه عمدتاً شب‌زی است، اما در طول روز نیز در هنگام تولید مثل فعال است. بزرگسالان نسبتاً آهسته حرکت می‌کنند و بنابراین در فصل جفت‌گیری به راحتی با دست می‌توان آن‌ها را گرفت. الگوی رنگ پشت بدن سمندر امپراتور (لرستانی)، رنگ زمینه سیاه با لکه‌های سفید بزرگ و نوار مهره‌ای نارنجی تشخیص آن را از هم‌نوعان آسان می‌کند.
صید غیرقانونی برای تجارت حیوانات خانگی تهدید اصلی برای این گونه است. سمندر امپراتور تنها گونه دوزیست ایرانی است که در کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض خطر انقراض جانوران و گیاهان وحشی فهرست شده است.
سایر تهدیدات شامل بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب، از جمله برداشت‌های انسانی از آب چشمه‌هاست. به دلیل بهره‌برداری از چشمه‌ها برای تامین آب توسط عشایر و کشاورزان، منابع حیاتی آبی مورد نیاز این گونه در حال کاهش است. علاوه بر این، توزیع محدود و چالش‌های حفاظتی این گونه، برآورد اندازه جمعیت آن را بسیار مهم می‌کند.
دوزیستان مولد در برکه‌ها عناصر ارزشمند زیستگاه‌های کوهستانی هستند و چندین عملکرد ضروری برای اکوسیستم مانند پیوندهای حیاتی در شبکه‌های غذایی دارند.
یکی از اولین گام‌ها برای درک پویایی و ساختار جمعیت‌های حیات‌وحش، تعیین اندازه یک جمعیت است که برای ارزیابی وضعیت حفاظت ضروری است و در بسیاری از مسائل زیست محیطی و حفاظتی نقشی اساسی دارد. داده‌های به‌دست‌آمده از مطالعات بر روی بوم‌شناسی جمعیت به مدیران حیات وحش و حفاظت کمک می‌کند تا برنامه‌های طولانی‌مدت حفاظتی را برای اطمینان از بقای یک گونه و تخمین جمعیت سمندر امپراتور توسعه دهند.
تعیین اینکه آیا جمعیت یک گونه در حال کاهش است، بدون ثبت دقیق اندازه جمعیت گذشته و فعلی غیرممکن است و روش‌ها و تکنیک‌های استاندارد شده و برآورد دقیق اندازه جمعیت برای توسعه برنامه های معنادار ضروری است.
علاوه بر این، پایش جمعیت گونه‌های آسیب‌پذیر و بومی برای شناسایی نوسانات جمعیت، به‌ویژه روند کاهشی جمعیت، حیاتی است، تا بتوان علت کاهش را مشخص کرد و یک راه‌حل مدیریتی مناسب را به سرعت اجرا کرد.
اما انتخاب یک استراتژی نظارتی می‌تواند بر نتیجه ارزیابی جمعیت تأثیر بگذارد. علاوه بر این، نتایج مطالعات مختلف را نمی توان بدون روش-های استاندارد مقایسه کرد.
از سال ۲۰۲۱، بخش حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست ایران اعلام کرد که برآورد جمعیت خزندگان و دوزیستان در اولویت مطالعات استانی حیات‌وحش است. از آن‌جایی که این سازمان یک روش برآورد جمعیت استاندارد و قابل تکرار و یک تکنیک نظارتی ارائه نمی‌دهد، مقایسه و تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده برای یک گونه خاص، حتی در مناطق مجاور، غیرممکن است.
علاوه بر این، تصمیمات مدیریتی بلندمدت کارآمد، دقیق و مؤثر برای حفاظت و بقای گونه‌های دوزیستان با استفاده از رویکردهای نظارتی غیراستاندارد با مشکل مواجه خواهند شد.
علیرغم تهدیدهای فزاینده برای سمندر لرستانی و زیستگاه های آن، اطلاعات کمی در مورد نیازهای زیستگاه، تخمین اندازه جمعیت‌ها، یا روند تغییر اندازه جمعیت وجود دارد.
در این مطالعه، اندازه جمعیت این گونه که در زیستگاه‌های غالب در رشته‌کوه‌های زاگرس زندگی می‌کنند تخمین زده شده است.
سه روشی که معمولاً برای تخمین اندازه جمعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل لینکلن پترسون، شوماخر-شنابل، و جولی-سیبر در این پژوهش ارزیابی شده‌اند. هدف ارائه یک تخمین پایه جمعیتی برای اداره محیط زیست ایران و همچنین برای کارشناسان، محققان و محیط بانان است تا بتوان از آن برای مقایسه با مطالعات آتی و پایش سالانه جمعیت این گونه استفاده کرد.
در انتها این مطالعه توصیه می‌کند از روش جولی-سیبر در طول فصل تولید مثل با سه جلسه نمونه برداری با فواصل چهار روزه، استفاده شود. با استفاده از این روش، اندازه جمعیت سمندر لرستانی ۱۴۰۳ فرد در زیستگاه بزرگ آب، ۴۹۱ فرد در رویشگاه دژ، ۶۳ فرد در چشمه آلان و ۳۲۱ فرد در چشمه منجیر در زیستگاه باریک آب برآورد شده است.
نویسندگان این پژوهش دستورالعملی برای تخمین جمعیت سمندر امپراتور برای حفظ این گونه درحال انقراض در این مطالعه ارائه کرده‌اند.
سخنان باربد صفایی درباره تخریب زیستگاه سمندر در نزدیکی آبشار شوی
دوزیستان ایران را بشناسیم؛ سمندرها و قورباغه‌ها و وزغ‌ها
پایان پیام
مترجم: مریم قره گزلو
