درآیگاه ابنیه در عصر تیموری، اولین عنصر تزیینی در پیشانی نما
به گزارش گلونی شاهین گرکانی دشته، باستان شناس، در کانال خود نوشت:
سردر، درآیگاه یا پیش طاق با نقش یک مَفصل ارتباطی میان بنا و فضای شهری، همانند دوره ایلخانی، اهمیت درخوری در عصر تیموری داشته است.
سردرها هنوز در این دوره، مانند عصر مغول، بسیار بلند ساخته شده و بر عرصه اطراف خودنمایی می‌کرده‌اند.
در مواردی که بنایی در کنار گذر خیابان یا میدانی احداث می‌شد و تنها یک نمای بیرونی آن قابل رویت بود، سردر از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردید.
مشرف بودن این عنصر به گذر و یا واشدگاه‌های عمومی، سبب آن می‌گردید که بهترین جلوه از نمای تزیینی یک بنا را ارائه دهد.
در مواردی که حکومت بانی ساخت بنایی بود، پیشطاق، وجهه تبلیغاتی نیز پیدا می‌کرد و تبدیل به عرصه‌ای می‌شد که به وسیله آن، حکومت، قدرت و ثروتش را به رخ خلق جلوه‌گر می‌ساخت.
بانیان ابنیه در دوره تیموری، چنانکه بودجه عظیمی برای تزیین کلیت نماهای داخلی و خارجی بنا نداشته‌اند ، تنها به کاشیکاری نمای بیرونی اکتفا می‌نمودند، در هنگامی هم که بودجه آنها کفاف تزیین کلیت نمای بیرونی را نمی‌داده است، تنها به تزیین سردر قناعت می‌کردند، و در مواردی نیز که بودجه تزیینی از آن حد نیز کمتر بوده، تنها به اجرای کتیبه‌ای بر سردر ورودی بنا رضایت می‌داده‌اند.
این موارد گویای میزان ارزش بالایی است که جلوه بیرونی این عنصر معماری در مقایسه با سایر عناصر مستقر در نمای ابنیه داشته‌اند.
ساخت سردر یا پیش طاق، تنها به صورت یک ایوان ساده که در میان دیواری قرار می‌گرفت انجام نمی‌شده است.
درآیگاه ابنیه در عصر تیموری
این سردرها گاه در میان دیوارهایی که طاق‌نماهای در سرتاسر آن وجود داشت قرار می‌گرفتند و یا در دو سوی آن به قرینه، یک جفت طاق‌نمای کوچکتر ساخته می‌شد که نمادی بود از وجود تقارن در نماسازی عصر تیموری. این نوع از پیش طاق‌های قرینه را در سردر ابنیه زیارتی و همچنین مجموعه‌هایی که در فرم ابنیه جلوخانی احداث شدند، مانند مجموعه آنو و سلطان سعادت می‌توان مشاهده کرد.
از موارد پرتکرار ساخت این گونه پیش‌طاق‌ها، در طول خیابان هرات و برای حظیره‌های کهن مستقر در این خیابان بوده، که گزارش‌های چندی از آن، پیشتر ارائه شد.
در واقع ساخت درآیگاه برای مزار، یک پیش طاق یا ورودی واقعی به حساب نمی‌آمده و بیشتر نمادی بوده از مرد مقدسی که در پس آن مدفون است و به این پیش طاق به عنوان نظرگاه لطف الهی نگریسته می‌شده است.
ساخت درآیگاه یا پیشطاق در یک مجموعه میدانی یا یک مجموعه خیابانی، به غیر از تزیین، روشن کننده حد ابتدا و انتهای مجموعه و همچنین فضاهای مستقری بوده که در دورتادور میدان و یا در طول خیابان قرار داشته‌اند.
پیش طاق‌های ورودی که الغ بیگ در ابتدای خیابان-مزارهای شاه-زنده و دارالسیاده ساخت، گویای این مطلب است.
در مجموع می‌بایست پیش طاق یا سردر را از عناصر اصلی تزیینی در نمای خارجی ابنیه در دوره تیموری محسوب کرد.
عنصری پیشا تیموری که در عهد تیموری آنچنان مورد اهمیت و اعتلا واقع گردید که آن را به اشتباه عنصری مخلوق این دوره دانسته‌اند، در حالیکه تنها به خاطر ارزشی که معماران عصر تیموری برای آن قائل گردیدند، حضور آن در بطن نماسازی این عصر به ثمر نشست و بارور شد.
تصویر: درآیگاه مقبره حسن الامیر در مجموعه سلطان سعادت/دوره تیموری/قرن ۹ ه. ق
با معماری ایرانی و ویژگی آن بیشتر آشنا شوید
پایان پیام
