باستانی پاریزی، شاعر لحظه‌های تاریخی
به گزارش گلونی محمدابراهیم باستانی پاریزی اگرچه در کار خود- تدریس و پژوهش تاریخ- از آنچه شرایط و ویژگی‌های اصلی یک استاد متعارف تاریخ شمرده می‌شود چیزی کم نداشت و حتی در مقایسه با بسیاری از همگنان دانشگاهی‌اش بیش هم داشت، اما اساساً پژوهشگری نامتعارف بود و شهرت و اعتبار اصلی‌اش نیز در این حوزه قرار داشت.
تربیت و آموزش چند نسل از دانشجویان تاریخ، نگارش آثار کلاسیکی چون سیاست و اقتصاد عصر صفوی یا تلاش آزادی، ترجمه‌هایی چون اصول حکومت آتن ارسطو و بخش اخبار ایران ابن‌اثیر و تصحیح و تحشیۀ پاره‌ای از متون تاریخی مانند تاریخ کرمان و جغرافیای کرمان وزیری، رساله کاتب کرمانی و صحیفة‌الارشاد… خود نشانه‌هایی است از کارآمدی وی در آن حوزۀ جاافتاده و متعارف آکادمیک، ولی همان‌گونه که اشاره شد، اساساً مورخی غیرمتعارف بود.
ورود و حضور او در تهران برای ادامه تحصیل که با فضای نسبتاً باز سال‌های بعد از شهریور ۱۳۲۰ توأم شد، پای او را به عرصه مطبوعات باز کرد و آنچه در آغاز می‌توانست به نوعی تفنن و کسب یک کمک‌خرج تحصیلی تعبیر شود، به یک علاقه و دلبستگی طولانی تبدیل شد. بخش اصلی آثار او و نوشته‌های برجای‌مانده از باستانی پاریزی و مایه اصلی شهرت و محبوبیت وی در میان چند نسل از اهل کتاب حاصل این دوره و علائق ژورنالیستی اوست.
با آنکه آسمان را به ریسمان بافتن و از این شاخه به آن شاخه پریدن وجه مشخصه اصلی این نوشته‌ها به نظر می‌آید و شاید هم دلیل اصلی کشش و جذابیتشان، ولی همین به ظاهر بافتن و سر هم کردن بر یک دانش اساسی از تاریخ و فرهنگ ایران استوار بود که بهندرت در وجود یک شخص فراهم می‌آید و از این مهم‌تر اینکه در صورت فراهم آمدن در وجود یک فرد، بهندرت می‌تواند به چنین وجه بیان جذاب و پرکششی دست یابد. البته محور اصلی کار او- باز هم با اغراقی شاعرانه- بر تاریخ و جغرافیای کرمان قرار داشت، ولی در عمل در خلالِ از این رشته به آن رشته پریدن‌ها از تاریخ و جغرافیای کل این سرزمین و پیوستگی شگرف آن سخن در میان بود.
پیدا شدن جایگزینی از لحاظ آکادمیک و دانشگاهی برای چهره‌ای چون محمدابراهیم باستانی پاریزی امر ناممکنی نیست؛ ساعاتی به تدریس اختصاص خواهد یافت، متونی چند تحشیه و تصحیح شده و مقاله‌هایی نیز در این سمینار و آن کنفرانس ارائه خواهد شد، ولی آن وجه دیگر، باستانیِ محاط بر انبوهی از دانسته‌های مختلف از گسترۀ فرهنگی و تاریخی این سرزمین و رویکرد شاعرانه‌اش در ردیف کردن این دانسته‌ها بعید است جایگزینی پیدا کند. به همین دلیل بخش مهمی از دیگر نوشته‌های او ازجمله بسیاری از مجموعۀ آثار هفتگانۀ او یا نوشته‌هایی چون حماسه کویر، از پاریز تا پاریس و غیره در مقام نوعی آثار کلاسیک جذابیت خود را حفظ کرده و ماندگار خواهند شد.
کاوه بیات
عضو هیئت گزینش کتاب و جایزۀ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
[«باستانی پاریزی، شاعر لحظه‌های تاریخی»، کاوه بیات، جهان کتاب، سال نوزدهم، شمارۀ ۱ و ۲، ص ۶۳-۶۴]
پایان پیام
