بررسی نظریه مانوئل کاستلز درباره کنشگری در فضای مجازی
به گزارش گلونی کنشگری در فضای مجازی به دلیل تأثیر عمیقی که بر ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه دارد، به ویژه در چارچوب نظریه جامعه شبکه‌ای کاستلز، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
مانوئل کاستلز، جامعه‌شناس برجسته، در نظریه جامعه شبکه‌ای خود بیان می‌کند که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (ICTs) ستون فقرات تحولاتی هستند که جامعه مدرن را به شبکه‌ای متصل تبدیل کرده‌اند.
در این جامعه، قدرت، ارتباطات و کنش‌های اجتماعی به‌طور فزاینده‌ای در شبکه‌های دیجیتال متمرکز شده است.
در اینجا دلایل اهمیت کنشگری در فضای مجازی را با توجه به این نظریه بررسی می‌کنیم:
فضای مجازی به‌عنوان فضای جریان‌ها
طبق کاستلز، فضای مجازی به «فضای جریان‌ها» تبدیل شده است؛ جایی که اطلاعات، هویت‌ها، و ارزش‌ها در شبکه‌ها در حال جریان هستند.
در این فضا، کنشگران اجتماعی می‌توانند از ابزارهای دیجیتال برای انتقال پیام‌ها، بسیج مردم و تغییر گفتمان عمومی استفاده کنند. این جریان‌ها به دلیل جهانی و غیرمرکزی بودن، امکان تأثیرگذاری فراتر از مرزهای جغرافیایی را فراهم می‌کنند.
بازتعریف قدرت در جامعه شبکه‌ای
کاستلز معتقد است که قدرت در جامعه شبکه‌ای به کنترل و دسترسی به اطلاعات وابسته است. کنشگری در فضای مجازی امکان چالش ساختارهای قدرت سنتی را فراهم می‌کند.
افراد و گروه‌های اجتماعی می‌توانند بدون نیاز به رسانه‌های رسمی، صدای خود را به گوش دیگران برسانند و در مقابل قدرت‌های سیاسی و اقتصادی مقاومت کنند.
مثال: جنبش‌هایی مانند «بهار عربی» یا کمپین‌های اعتراضی در توییتر و اینستاگرام نشان‌دهنده تأثیر مستقیم کنشگری مجازی بر قدرت سیاسی است.
ایجاد هویت‌های جمعی در فضای مجازی
در نظریه کاستلز، هویت یکی از عوامل کلیدی در بسیج اجتماعی است. فضای مجازی به کنشگران اجازه می‌دهد که هویت‌های جمعی را شکل دهند و تقویت کنند.
هویت‌های مقاومتی (Resistant Identities) که کاستلز به آن اشاره دارد، در فضای مجازی به شکل گروه‌ها، جنبش‌ها و کمپین‌های اجتماعی تجلی پیدا می‌کنند و نقش مهمی در مبارزه برای عدالت اجتماعی ایفا می‌کنند.
مثال: جنبش‌هایی نظیر #MeToo و Black Lives Matter از فضای مجازی برای ایجاد هویت جمعی و تقویت گفتمان عدالت‌خواهانه بهره بردند.
دسترسی برابر به اطلاعات و کاهش موانع مشارکت
جامعه شبکه‌ای کاستلز به ما می‌آموزد که فناوری‌های ارتباطی می‌توانند موانع سنتی برای مشارکت سیاسی و اجتماعی را کاهش دهند.
کنشگری مجازی این امکان را فراهم می‌کند که افراد از طبقات مختلف اجتماعی، نژادها، و جنسیت‌ها بتوانند به گفتمان عمومی بپیوندند و خواسته‌های خود را مطرح کنند.
فضای مجازی به‌عنوان بستر بسیج اجتماعی
کنشگران می‌توانند از قدرت شبکه‌ها برای بسیج اجتماعی استفاده کنند. فضای مجازی به دلیل سرعت انتشار اطلاعات و گستردگی دسترسی، ابزار مؤثری برای سازمان‌دهی اعتراضات و حرکت‌های اجتماعی است. کاستلز این نوع بسیج را نشانه‌ای از تغییر الگوهای کنش جمعی در عصر دیجیتال می‌داند.
چالش‌زایی برای روایت‌های رسمی
کاستلز به نقش فضای مجازی در چالش‌زایی برای روایت‌های رسمی اشاره می‌کند. کنشگری در فضای مجازی می‌تواند روایت‌های بدیل (Alternative Narratives) را در برابر گفتمان‌های مسلط ارائه دهد و به مردم امکان دهد که از طریق شبکه‌ها روایت‌های خود را بیان کنند.
نتیجه‌گیری
در چارچوب نظریه جامعه شبکه‌ای کاستلز، کنشگری در فضای مجازی نقشی حیاتی در بازتعریف ساختارهای قدرت، ایجاد هویت‌های جمعی، گسترش عدالت اجتماعی و چالش با روایت‌های رسمی ایفا می‌کند.
فضای مجازی به افراد امکان می‌دهد که در یک جامعه جهانی‌شده و شبکه‌ای، مشارکت فعالی داشته باشند و تأثیرگذار باشند.
این اهمیت نه تنها به دلیل قابلیت‌های فناوری بلکه به دلیل بازتعریف ارتباطات انسانی و قدرت در جامعه شبکه‌ای است.
پایان پیام
بیشتر بخوانید:
مدیرعامل گوگل: صنعت هوش مصنوعی پر از هیاهو و کلاهبرداری است
