در روندجشنواره سی‌وچهارساله تئاتر فجر که با انگیزه ارزیابی سالانه فعالیت هنرمندان عرصه تئاتر شکل گرفت، با نگاهی اجمالی، می توان دریافت حضور زنان هنرمند سال های سال به شکلی کم رمق ولی محسوس تداوم داشته تا اینکه در سال های اخیر به قدم های آهسته و مقتدر زنان در تئاتر ایران تبدیل شده است.
به گزارش پایگاه خبری گَُلوَنی، با توجه به نزدیک شدن به برگزاری سی و پنجمین دوره جشنواره، در گزارش پیش رو، جوایزی که تا این سال در بخش‌های اصلی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نصیب زنان شده است را مرور کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
جایگاه زنان در برد جوایزجشنواره تئاترفجر تا جایی خالی است که تازه در دهمین دوره برگزاری این جشنواره، برای اولین بار زنی در بخش کارگردانی برگزیده می‌شود و احتمالاً در همان بازه زمانی اولین تلنگر به اندیشه هنردوستان وارد می‌شود و شاید تازه این فکر به ذهنشان می‌رسد که چرا تا امروز نامی از زنان، پشت تریبون موفقیت آن‌چنان‌که باید خوانده‌نشده است؟! نبود نامی از زنان در فهرست برگزیدگان بخش‌های شاخص یک جشنواره تنها به بخش‌های نویسندگی کارگردانی محدود نمی‌شود، بلکه تا همین امروز همچنان مردان هستند که دبیری جشنواره را بر عهده دارند و تابه‌حال هیچ زنی به‌عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب نشده است یا مثلا در فهرست اسامی هیئت‌داوران، کفه ترازوی زنان در داوری بخش‌های مختلف به‌صورت میانگین، بسیار سبک‌تر و کم‌رنگ‌تر از مردان به نظر می‌رسد.
از گام اول تا پنجمین تولد
بهمن‌ماه سال ۶۱ جشنواره تئاتر فجر، نخستین گام به‌سوی آینده‌ای روشن را پس از هیاهوی آغاز جنگ و تثبیت انقلاب اسلامی ایران برداشت. گامی به این امید که فارغ از حواشی بی‌ارتباط به هنر، این بار هنر را برای مخاطب روز خلق کنند. هرچند آن سال‌ها اندیشه مردم ازجمله هنرمندان، آن‌قدر در پیچ‌وتاب مبارزه بود که تئاترها نیز باهمین حس و حال جان گرفته بودند.
مینو کیانی در اولین دوره جشنواره تئاتر فجر، جایزه بازیگری را به خاطر بازی در نمایش‌های «سیافی» و «فتح الفتوح» دریافت کرد، اما همان سال در بخش کارگردانی و نویسندگی زنان سهمی نداشتند. دوره دوم، سوم، چهارم جشنواره نیز به همین ترتیب سپری شد و تنها عین الشریعه پران، مینا تاج‌الدینی جوایزی در بخش بازیگری دریافت کردند و از زهرا نجف زاده و آمنه یزدان مقدم به‌عنوان بازیگر تقدیر شد. در همین دوره بود که ستاره‌هایی مثل خسرو شکیبایی در دنیای بازیگری ورود پیدا کردند. پنجمین سال برگزاری جشنواره تئاتر فجر هم زنان در هیچ‌یک از بخش‌ها، هیچ جایزه‌ای به دست نیاوردند.
دهمین پله؛ انتظارها به سر می‌رسد
بهمن‌ماه سال ۶۶، جشنواره تئاتر فجر شش‌ساله شد، اما هنوز زنان در بخش‌های کارگردانی، نویسندگی یا حتی طراحی و… جایزه‌ای به دست نیاورده بودند. در همین دوره راضیه ایرانی برای بازی در نمایش «آب، باد، خاک» برگزیده بازیگری شد و از عین الشریعه پران و شهین اشرف تقدیر کردند. در بخش مسابقه کودکان که در دوره ششم جشنواره به آن اضافه‌شده بود، از فرزانه رعیت‌زاده برای کارگردانی نمایش کودک «در باد خواهیم شکفت» برگزیده شدو در بخش بازیگری کودک، از فرانک زید سرایی و پریسا پور صفری تقدیر شد.
سال های همچنان بازیگری
در هفتمین دوره جشنواره تئاتر فجر به دبیری علی منتظری همچنان هیچ زنی درزمینه کارگردانی و نمایشنامه‌نویسی جایزه‌ای دریافت نمی‌کند، اما مهوش صبر کن، سوسن آقا رجبی، مینا تاج‌الدینی، ناهیدکندوله، مینو کیانی و مرجان موسوی (برای بخش بازیگری کودک و نوجوان) موفق به دریافت جایزه بازیگری می‌شوند.
در هشتمین جشنواره تئاتر فجراز اشرف طباطبایی به‌عنوان یک زن کارگردان به خاطر نمایش «ول» تقدیر شد، اما جایزه‌ای نگرفت. آن سال در بخش بازیگری، نویسندگی و کارگردانی هیچ جرقه‌ای برای درخشیدن زنان هنرمند زده نمی‌شود.
دیدار رزاقی، ناهید دادخواه و وجیهه مصدق برگزیده بازیگری نهمین دوره شدند و آن سال از تمام کارگردانان بخش جشنواره جشنواره‌ها هم تقدیر شد که نام هیچ زنی در بین اسامی کارگردانان آن دوره وجود نداشت.
اولین کارگردان زن برگزیده تاریخ فجر
گلاب آدینه پدیده دهمین دوره جشنواره تئاتر فجر بود. او با کارگردانی نمایش «مرگ یزدگرد» نه‌تنها توانست به‌عنوان کارگردان برگزیده انتخاب شود، بلکه سیما تیرانداز و پانته‌آ بهرام به‌عنوان بازیگران زن نمایش او هم در بخش بازیگری برگزیده شدند. کانون ملی منتقدان تئاتر هم گلاب آدینه را به‌عنوان کارگردان و سیما تیرانداز را به‌عنوان بازیگر برگزیده آن سال انتخاب کردند. در بخش مسابقه عکاسی هم زهرا رهبرنیا برای عکاسی نمایش «دلدار» نفر ششم شد.
حضور پررنگ بدون جایزه
بهمن‌ماه سال ۷۱ بود و یازده سال از آغاز به کار جشنواره تئاتر فجر می‌گذشت. حضور کمی و کیفی زنان نسبت به سال‌های ابتدایی فعالیت جشنواره اندکی افزایش یافت، درحالی‌که دوره یازدهم فجر غیررقابتی برگزار شد.
بازیگران زن برگزیده دوره دوازدهم لادن طباطبایی، فرشته سرابندی، سپیده نظری پور بودند و از فرشته انصاری و دیدار رزاقی تقدیر شد. در بخش جشنواره جشنواره‌ها ناهید ظهوریان برای نمایش «هورا» برگزیده بازیگری شد و کانون ملی منتقدان تئاتر حمیرا ریاضی و دیدار رزاقی را به‌عنوان برگزیده معرفی کردند.
اولین جایزه برای زنان دست به قلم
چهاردهمین سال جشنواره تئاتر فجر سال ظهور یکی از نویسندگان زن صاحب‌نام معاصر ایران چیستا یثربی بود. یثربی همراه با شبنم طلوعی اولین جوایز نمایشنامه‌نویسی را برای زنان به ارمغان آوردند. چیستا یثربی برای کارگردانی نمایش «سرخ سوزان» جایزه دوم کارگردانی را هم به دست آورد. شبنم طلوعی در همین دوره به‌عنوان بازیگر برگزیده اول برای بازی در نمایش فردا به نویسندگی خودش در کنار فرزانه گودرزی و مهروش جعفرقلی زاده منتخب شدند.
سهم زنان در پایان پانزده‌سالگی جشنواره فجر در بخش نمایشنامه‌نویسی به چیستا یثربی و در بخش بازیگری به شبنم طلوعی و شهره سلطانی رسید. مریم ابراهیم مطلق هم در بخش بازیگری کودک و نوجوان منتخب شد.
سال ستاره‌های چشمک‌زن در آسمان آینده تئاتر
در شانزدهمین دوره جشنواره فجر زهرا اسماعیلی برای کارگردانی نمایش «بدرود آتش» جایزه سوم را به دست آورد و مهتاب نصیرپور، پوپک گلدره و پانته‌آ بهرام به ترتیب بازیگران اول تا سوم جشنواره شدند.
کانون ملی منتقدان تئاتر هم زهرا صبری را کارگردان منتخب دانست . این همان سالی است که کانون از اصغر فرهادی نیزبرای کارگردانی «آخرین قهرمانان زمین» تقدیر کرد.
بهرام بیضایی در بخش ویژه برای نمایش‌نامه «بندار بیدرخش» منتخب شد و محمد یعقوبی و محمد رحمانیان در بخش نمایشنامه‌نویسی برگزیده شدند؛ این نشان می‌دهد شانزدهمین دوره، سال گردهمایی ستاره‌هایی زیادی در جشنواره بوده است و با این وجود خانم ها سهم قابلی از جوایز را از آن خود کردند.
سال های خوش حرفه ای
جشنواره تئاتر فجر هفدهم در بخش بازیگری پرستو گلستانی، مهتاب نصیرپور و الهام پاوه‌نژاد را برگزید و همه جوایز کارگردانی و نویسندگی بخش مسابقه به هنرمندان مرد تعلق گرفت.
زمانی که فجر هجده‌ساله و در اوج جوانی بود، بازیگران زن جوانی هم به جامعه تئاتری معرفی شدند. نگار عابدی، پانته‌آ بهرام، شکوفه تیموری و مهسا مهجور آن سال‌ها از زنان فعال تئاتر بودند که منتخب جشنواره هم شدند و در این حرفه تثبیت شدند.
«افسون معبد سوخته» نوشته نغمه ثمینی در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر، در بخش نمایشنامه‌نویسی برگزیده شد و ستاره اسکندری، ریما رامین فر و فروغ قجابگلی هم در بازیگری منتخب شدند. کبری طاهری برای اولین بار در بخش طراحی لباس و نرمین نظمی در بخش طراحی صحنه جوایز بخش مسابقه را به دست آوردند.
نغمه ثمینی و چیستا یثربی بازهم در دوره بیست و یکم در بخش نمایشنامه‌نویسی برگزیده شدند و ریمارامین فر برای دومین بار و آناهیتا اقبال نژاد برای اولین بار جوایز بازیگری بخش مسابقه فجر را بردند و از ژاله صامتی آن سال در بخش بازیگری تقدیر شد.
زنان پیروز در میدانگاه رقابت هنری بیست و دومین جشنواره فجر در بخش نمایشنامه‌نویسی نغمه ثمینی، در بخش بازیگری شبنم طلوعی، پانته‌آ بهرام و فرحناز زاویانی جوایز منتخب را کسب کردند، اما در کارگردانی جایزه‌ای نصیب زنان هنرمند نشد.
بعد از گذر از بیست و سومین دوره برگزاری فجر که غیررقابتی برگزار شد، فروزان جمشید نژاد بازیگر منتخب، نرمین نظمی طراح لباس منتخب جشنواره بیست و چهارم شدند.
به‌طورکلی در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر فقط زهرا موسوی بازیگر نمایش‌های «مرگزار سیاه»، «سرخ شیارهای…» توانست به‌عنوان یک زن از این دوره جایزه‌ای کسب کند.
پایان پیام
ایران تئاتر – فاطمه رستمی
