معیارهای ارزیابی طرح های انتقال آب
به گزارش پایگاه خبری گلونی، نوشتار حاضر ترجمه‌ای است از:
Interbasin water transfers and integrated water resources management: Where engineering, science and politics interlock. J. Gupta, P. van der Zaag. Physics and Chemistry of the Earth 33 (2008).
این ترجمه را اندیشکده تدبیر آب ایران انجام داده است که آن را در چند بخش می‌توانید بخوانید.
معیارهای ارزیابی طرح های انتقال آب
۳-۲- نهادهای بین‌المللی
در سال ۱۹۷۸ کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی در دهمین کنگره خود در آتن، معیارهای زیر را برای ارزیابی طرح‌های انتقال آب پیشنهاد کرد:
- نیازهای کنونی و آینده حوضه صادرکننده باید به طور کامل تأمین شود، یعنی آبی که از یک حوضه یا یک منطقه صادر می‌شود، باید مازاد بر تأمین تمام نیازهای حوضه در آینده منطقاً قابل پیش‌بینی باشد.
- نیاز حوضه واردکننده آب باید با با این راهکارها به حداقل رسانده شود: (الف) بهره‌برداری از منابع دیگر آب که به استثنای شرایط خاص، باید ارزان‌تر از هزینه آب انتقال‌یافته پیشنهادی باشد؛ و (ب) صرفه‌جویی در مصارف کنونی آب بدون آسیب به کارایی.
- اثرات نامطلوب ناشی از انتقال آب در حوضه صادرکننده آب، تغییرات در رژیم هیدرولوژیکی، منافع زیباشناختی و انسانی آب و املاک و اراضی که تحت تأثیر طرح‌های انتقال قرار می‌گیرند باید به حداقل رسانده شود.
معیارهای ارزیابی طرح های انتقال آب
کمیسیون جهانی سدها در سال ۲۰۰۰، چهار ارزش بنیادی را که باید در طرح‌های توسعه منابع آب به حساب آورده شود پیشنهاد کرد.
این ارزش‌ها عبارتند از عدالت، کارایی، تصمیم‌گیری مشارکتی، پایداری و پاسخگویی. منظور از عدالت، ضرورت آشتی‌دادن نیازهای رقیب و ذیحقان؛ به رسمیت‌شناختن حقوق فعلی و ارزیابی ریسک‌ها است.
کمیسیون جهانی سدها معتقد است شناسایی حقوق، گام نخست برای تشخیص دعاوی و استحقاق مشروع است که ممکن است تحت تأثیر پروژه‌های بزرگ آبی یا جایگزین‌های آن قرار گیرند.
در اصل، برگروداران و ذینفعانی که مستحق نقش‌آفرینی رسمی در فرایند رایزنی و مذاکره درباره توافقات پروژه، برای نمونه تقسیم منافع، اسکان مجدد و جبران خسارت هستند تأکید می‌ورزد.
ارزیابی ریسک جنبه مهمی برای فهم چگونگی تأثیر پروژه بر حقوق افراد به شمار می‌آید. گروه‌هایی که مجبورند ریسک را متحمل می‌شوند باید در یک فرایند شفاف در مذاکره درباره نتایج عادلانه، به همراه بانیان طرح مشارکت داشته باشند.
جدول۲- معیارهای ارزیابی انتقال میان‌حوضه‌ای آب و دیگر پروژه‌ها از نگاه یکپارچه- پیشنهادشده نهادها و نویسندگان مختلف
| معیار/ ارزش/ اصل | ICID
(۱۹۷۸) |
Postel
(۱۹۹۲) |
UN
(۱۹۹۷) |
ASCE
(۱۹۹۸) |
Cox
(۱۹۹۹) |
WCD
(۲۰۰۰) |
EU
(۲۰۰۰) |
ILA
(۲۰۰۴) |
Bird et al.
(۲۰۰۵) |
| ۱٫ نیازهای آبی کنونی و آینده حوضه مبدأ، به طور کامل تأمین می‌شود؛ مازاد واقعی وجود دارد. | Ï | Ï | |||||||
| ۲٫ حوضه دریافت‌کننده، از آب به شکل کارآمد استفاده می‌کند؛ کسری واقعی وجود دارد. | Ï | Ï | Ï | Ï | Ï | ||||
| ۳٫ حوضه دریافت‌کننده، هیچ منبع جایگزینی برای تأمین آب ندارد. | Ï | Ï | Ï | Ï | |||||
| ۴٫ منافع، عادلانه تقسیم می‌شود؛ هزینه‌ها کاملاً جبران می‌شود. | Ï | Ï | Ï | ||||||
| ۵٫ اثرات بر محیط‌زیست به حداقل رسانده می‌شود. | Ï | Ï | Ï | Ï | Ï | ||||
| ۶٫ اثرات اجتماعی- فرهنگی به حداقل رسانده می‌شود. | Ï | ||||||||
| ۷٫ پروژه انتقال بر مبنای پایداری، و تاب‌آوری و/ یا سازگارپذیر با تنش‌های طبیعی و اجتماعی طراحی می‌شود. | Ï | Ï | |||||||
| ۸٫ تصمیم‌گیری مشارکتی در پروژه وجود دارد و نسبت به عموم، از جمله افراد تأثیرپذیرفته، پاسخگویی دارد. | Ï | Ï | Ï | ||||||
| ۹٫ به حقوق و مسئولیت‌های کنونی (محلی، ملی و بین‌المللی) احترام گذاشته می‌شود. | Ï | Ï | Ï | Ï | |||||
| ۱۰٫ به عدم قطعیت و ریسک، و خلأها در دانش به کفایت پرداخته می‌شود. | Ï | Ï |
معیارهای ارزیابی طرح های انتقال آب
پس از انتشار توصیه‌های کمیسیون جهانی سدها، برخی نهادها به بررسی جوانب و عملیاتی‌سازی رویکرد ریسک و حقوق پرداختند.
در گزارش انتشاریافته اتحادیه جهانی حفاظت از محیط‌زیست (IUCN)، افزودن رویکرد حقوق و ریسک به مفهوم مسئولیت پیشنهاد شده است (لازم به یادآوری است که ارتباط تنگاتنگ حقوق و مسئولیت، مفهوم پرسابقه‌ای در علم حقوق به شمار می‌آید).
این موضوع تأکید مجددی بر این است که حقوق، بدون شفافیت درباره تکالیف، تعهدات و مسئولیت‌ها ناقص است.
علاوه بر این، تعریف نقش‌ها و مسئولیت‌های کنشگران مختلف، و ارزیابی فرایندهای تصمیم‌گیری را آسان‌تر می‌کند.
این شفافیت همچنین شرایط لازم را برای مذاکره سازنده در مراحل مختلف به وجود می‌آورد، و ساز و کارهای مطالبه پاسخگویی و جبران خسارت را در صورت نقض حقوق یا وقتی که ریسک‌ها نامتناسب بر دوش گروه‌های خاصی از ذینفعان تحمیل می‌شود فراهم می‌آورد.
معیارهای ارزیابی طرح های انتقال آب
در این گزارش شماری از تنش‌ها و چالش‌های کلیدی درباره حقوق فهرست شده است. دو مسئله مهم عبارتند از:
نحوه رفتار با حق دولت برای توسعه منابع آب، زمانی که با حقوق جوامع محلی درباره اراضی و دسترسی آنان به منابع آب در تعارض قرار می‌گیرد؛
چگونه برنامه‌ریزی و رویه تصمیم‌گیری در نظام‌هایی که تفاوت‌های زیادی در قدرت و تأثیر گروه‌های ذینفع وجود دارد می‌تواند شمول‌گرا، شفاف و مشروع باشد.
مشارکت عمومی ابزاری برای اطمینان از تصمیم‌گیری دموکراتیک قلمداد می‌شود.
روش‌های مختلفی برای تشویق به مشارکت در علوم اجتماعی تحلیل شده است که راهکار گفت و گو و هیئت منصفه متشکل از شهروندان را شامل می‌شود.
با این همه در این قبیل فرایندها ممکن است آثار بلندمدت و غیر محلی به پروژه نسبت داده شود و نیز به ذینفعان‌سالاری بینجامد.
پایان پیام
