اقلیم لرستان و آشنایی با رشته کوهها و ارتفاعات این استان
به گزارش پایگاه خبری گلونی حمید ایزدپناه در مجموعه سه جلدی تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان درباره اقلیم لرستان و رشته کوه‌های آن نوشته است:
اقلیم لرستان
اوضاع طبیعی
اقلیمی که امروز مشهور به لرستان است، سرزمینی است پهناور که مساحت تقریبی آن نزدیک به ۵۰۴۷۰ کیلومتر مربع و محدود است از شمال به نهاوند و از شمال باختری به استان کرمانشاهان، از باختر به خاک کشور عراق، از جنوب و جنوب غربی به استان خوزستان، از شرق به استان اصفهان، از شمال شرقی به رشته کوه‌هایی که ملایر و بروجرد را دور می‌گیرند.
لرستان مرکب است از سلسله کوه‌هایی برآمده و کاملا موازی، که توسط دره‌هایی عمیق که از غرب ایران به سمت جنوب شرقی سطحشان نقصان می‌یابد، از همدیگر جدا می‌شوند.
بیشتر خاک لرستان را رشته کوه‌های مرتفع و یا کم‌ارتفاع در بر گرفته و به جهت نبودن دشت‌های وسیع، امکان شهرسازی در مناطق مختلف آن میسر نشده، به طوری که در دره‌های «منگره Mongera» زمین هموار آن منحصر به سطح دره‌های میان کوهها است که اهالی ترجیح می‌دهند شکاف کوهها را برای زندگی انتخاب کنند و دره‌ها را با این‌که پهنای اندک دارند، به ایجاد باغ‌های انار و یا برای کشت مختصری اختصاص دهند. لرستان به لحاظ تازگی و طبیعت شاعرانه و نظم پدیده‌های طبیعی شایان دقت و توجهی خاص است.
کوه «کور Kavar» که به اشتباه آن را کبیرکوه می‌نامند. طول آن در خاک لرستان بیش از ۱۷۰ کیلومتر است و پهنای آن در بعضی نقاط تا ۲۰ کیلومتر می‌رسد و از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده است و چنین خوردگی‌های منظم و دره‌های عمیقی دارد.
مهمترین سلسله کوه‌های لرستان عبارتند از:
الف: کوه‌های جنوبی لرستان
اقلیم لرستان و آشنایی با رشته کوهها و ارتفاعات این استان
۱- کوه «کور Kavar» که به اشتباه آن را کبیرکوه می‌نامند. طول آن در خاک لرستان بیش از ۱۷۰ کیلومتر است و پهنای آن در بعضی نقاط تا ۲۰ کیلومتر می‌رسد و از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده است و چنین خوردگی‌های منظم و دره‌های عمیقی دارد.
بلندترین نقاط آن، در بخش میانی، بیش از ۳۰۰۰ متر است و چون دیواری عظیم، لرستان را به دو قسمت پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌کند.
در سال ۳۴۴ هجری قمری، مسعودی از آن به‌نام «کوه کبر» به فتح (ک، ب) یاد کرده است (التنبیه والاشراف، ص ۴۸) که اینک با حرف «واو» تلفظ می‌شود. این تبدیل «ب» به «و» هنوز در گویش‌های لری باقی است. مثل «وهار» یا بهار و مانند آن.
بعضی از قله‌های آن بیشتر سال پوشیده از برف است.
در جنوب باختری دره‌های وسیع‌تری دارد و در دو طرف شمال و جنوب کوه، چشمه‌های پرآبی هست که اغلب به واسطه عمق بستر و پیچ و خم‌های فراوان بریدگی‌ها و دره‌های عمیق، استفاده از آب آن‌ها غیرممکن است.
راه‌های پیاده‌رو، از روی صخره‌های مشرف به دره‌ها و پرتگاه‌های متعدد می‌گذرد، از این جهت عبور از آن‌ها به دشواری صورت می‌گیرد.
در دهانه بعضی از تنگه‌های آن، به واسطه چشمه‌های آب، آثار شهر یا دهکده‌هایی برجای مانده است که اغلب بر اطلال بعضی از آن‌ها، بناهای تازه‌ای ساخته‌اند.
سراسر کوه «کور» پوشیده از درختان کهنسال بلوط، ارجن، پسته و بادام کوهی است.
۲- رشته کوه «دلیچ Dalič» که بعضی جغرافی‌نویسان آن را «دهلیز» هم نامیده‌اند، مرکب از دو تنه و پاره موازی است که چین‌های زیادی را در بر دارد.
۳- کوه «کیالو Keyālo» که طول آن نزدیک به ۷۸ کیلومتر است و پهنای آن در بعضی نقاط تا ۱۰ کیلومتر می‌رسد.
این رشته از رودخانه «کشکو Kaško» یا کشکان شروع شده و امتداد آن به جانب خاور، تا رودخانه «زال» ادامه می‌یابد. چین‌های متعدد دامنه جنوبی‌اش تا کناره رود صمیره می‌رسد و راه سراسری از آن می‌گذرد و به «تنگ‌فنی» مشهور است.
۴- کوه و ستیغ «مله Mala» که دنباله زاگرس است، حاشیه شمالی دره صیمره را تشکیل می‌دهد.
ب) سلسله کوه‌های شمالی لرستان
اقلیم لرستان و آشنایی با رشته کوهها و ارتفاعات این استان
۱- کوه «گرّی Garri» که به خط مستقیم از بیستون تا کارون یعنی از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و اشترانکوه دنبال آن است.
طول سراسر کوه نزدیک به ۱۸۰ کیلومتر است.
قله‌های عمده این رشته کوه بزرگ در لرستان، یکی «چهل نابالغان» در شمال دشت الیشتر است که بلندی آن تقریبا ۴۵۰۰ متر و دامنه‌هایش مدتی از سال پوشیده از برف است و مانند دیواری، در شمال لرستان کشیده شده و حد فاصل بین خاک نهاوند و لرستان است.
از جمله کوه‌های پربرکت لرستان و محل ییلاق طوایف مختلف ایل‌های حسنوند و یوسفوند است. به واسطه ذخیره زیاد برف، در قسمت دامنه‌های شمالی، رود گاماساب و در دامنه‌های جنوبی، رودخانه‌های الیشتر و دلفان از آن سرچشمه می‌گیرند.
۲- کوه «پینه» یا پونه یکی دیگر از قله‌های عمده این رشته است که ارتفاعش کمتر از «چهل نابالغان» است و چند معبر و گردنه سخت آن، بروجرد را به شمال لرستان می‌پیوندد.
ح) سلسله کوه‌های غربی و مرکزی لرستان
اقلیم لرستان و آشنایی با رشته کوهها و ارتفاعات این استان
۱- سفیدکوه که از خرم‌آباد شروع شده و تا شمال باختری لرستان امتداد دارد و طول آن نزدیک به ۵۶ کیلومتر است. تنگه مشهور «گاوشمار» در منتهی الیه غربی آن واقع شده است.
۲- کوه «میل» در غرب چگنی که از محل (سماق) شروع می‌شود و با دره‌ها و چین‌های متعدد تا شمال باختری لرستان امتداد می‌یابد.
۳- دو کوه «وراز» و «همیان» نیز از رشته کوه‌های مهم این منطقه‌اند.
د) رشته کوه‌های مرکزی و خاوری لرستان
اقلیم لرستان و آشنایی با رشته کوهها و ارتفاعات این استان
۱- کوه «یافته» نزدیک خرم‌آباد، قله‌ای است با شکل مخصوص و عجیب و بسیار قابل توجه و مشخص. دامنه‌هایش تقریبا عمودی هستند.
۲- کوه «هشتاد پهلو» در جنوب خرم‌آباد که دنباله شرقی آن به کناره رود (دز) یا سزار منتهی می‌شود و دنباله غربی‌اش «دادآباد» نام دارد.
۳- کوه «چُونی» و «چِناره» که با ستیغ‌های بلند و معابر پرصعوبتی که دارند، در لرستان مشهورند.
۴- کوه «تاف» که بلندترین قله‌اش به نام «کوه کلا» مشهور است.
پایان پیام
