تاریخچه شهر بغداد پایتخت ایرانی اسلامی در دوران عباسی

در ۹ مرداد ۱۴۰۰ 0

به گزارش گلونی حوزه تمدنی جهان ایرانی از دیرباز بر پایه کشاورزی و دامداری شکل گرفته بود و بیشتر جمعیت در روستاها ساکن بودند و شهرهایی هم که ساخته می‌شد بیشتر دلیلی نظامی، سیاسی و دینی داشتند. هر چند دیرتر از ممالک غربی اما شهرسازی به تمدن و فرهنگ ایرانی هم وارد شد.

افزایش جمعیت و گسترش امور تجاری زیست‌شهری تازه‌ای در ایرانشهر یا جهان ایرانی پدید آورد. از این رو در دوره اشکانی و به ویژه اواخر عهد باستان که همزمان با دودمان ساسانی بود شهرسازی رویه‌ای نوین یافت.

شاهان ساسانی هر کدام شهرهایی با نام خود بنا می‌کردند. از آن میان می‌توان به بخت اردشیر که بوشهر امروزی ا‌ست، اشاره کرد. این شهر‌ها که از سبکی مدور و خاص بهره می‌بردند نماد شهرسازی ایرانی شدند.

از این رو شهر تیسفون که در دوره ساسانی گشترش یافته بود و طاق کسرا، بزرگ‌ترین طاق خشتی جهان در آن پدیدار شده بود نمونه عالی یک کلان‌شهر باستانی بود.

کیلومترها آن سوتر در نزدیکی جایی که دودمان ساسانی سر بر آوردند شهری بنا شد به نام شهر گور، شهری مدور با چهار دروازه و خیابان اصلی که همه آن‌ها به برج میانی شهر متصل می‌شدند.

برجی چهل متری که نماد حکومت اهورایی ساسانیان بود. به هر جهت یورش تازیان صنعت شهرسازی ایرانی را نیز در هم کوبید و هرگز ایران به دوره شکوفایی شهر‌سازی خود باز نگشت.

قوم غالب عرب در عصر اموی که از مفاهیم و اصول شهرسازی تهی بودند همواره شهرهای رومی را سر لوحه خود قرار می‌دادند. تا آنکه خلافت اموی به دست ابومسلم خراسانی و دیگر کسان فرو پاشید و ایرانیان مجال حضور در دربار خلافت عباسی را یافتند.

تاریخچه شهر بغداد

خلافت عباسی که با قدرت ایرانیان روی کار آمده بود ناچار از ایرانیان نیز بهره می‌برد. در قلمرو اسلام شهری نبود که خاصه و کامل رنگ و بوی عباسی داشته باشد از این رو منصور دوانیقی، خلیفه عباسی با مشورت وزیر ایرانی خود خالد بن برمک تصمیم به ساخت شهری نوین گرفتند تا نماد دودمان عباسی باشد.

قرار شد این شهر جایگزینی بر شهر فرو پاشید تیسفون باشد و اینگونه هم شد. در ساخت شهر از مصالح شهر تیسفون بهره‌ها بردند اما بر طاق کسرا که آینه عبرت بود دستی نبردند.

طراحان شهر دو ایرانی بودند به نام‌های نوبخت و ماشالله که معتقد به زرتشت و یهودا بودند.

طرح کلی از روی شهر گور ساسانی برداشته شد و دیواره‌ای مدور به سال ۷۳۶.م به دور آن برپا ساختند. بر روی شهر نیز با آن که مرکز خلافت اسلامی بود نامی ایرانی و اوستایی نهادند.

بغداد یا به اوستایی بغوداته bağō-dâta به معنای خدا داد یا خدا بخشید است. رفته‌رفته بغداد با حضور خاندان‌های ایرانی در دستگاه خلافت به قطب علمی جهان تبدیل شد و رونق فراوان گرفت. تا آنجا که شهر بغداد را بزرگ‌ترین شهر جهان در زمانه خود می‌دانستند.

بغداد با همه فراز و نشیب‌ها و شکوهش سرانجام در سال ۱۲۸۵.م به دست هلاکوخان مغول تصرف شد و از آن جز نام و کاشانه‌هایی باقی نماند.