پویایی نوروز و انعطاف پذیری آن

در ۱۸ فروردین ۱۴۰۲ 0

به گزارش گلونی نعمت‌الله فاضلی در کانال تلگرامش نوشت:

نوروز نه تنها ماندگارترین و دیرپاترین آیین دیرین ایرانی است، بلکه منعطف‌ترین و پویاترین آیین‌هاست.

از رمزها و رازهای ماندگاریش یکی هم سیالیت و آبگونگی آن است. نوروز با «شکل‌های زندگی‌» گوناگون سازگار شده است.

از پنج هزار سال پیش تا امروز، نوروزیان (مردمان نوروزی) در سرزمین‌های وسیع با زبان‌ها، گویش‌ها، دین‌ها، قوم‌ها، نژادها، اقتصادها، فناوری‌ها، رسم‌ها و آیین‌های متضاد و مختلف و بیشمار، نوروز را پاس داشته و اجرا کرده و می‌کنند.

نوروز شگفت انگیز توانسته با «شیوه‌های زیست‌» مادها گرفته تا امپراطوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی، و از تمدن اسلامی گرفته تا روزگار مردمان مدرن و پست مدرن شهری و کلانشهری امروز، از اقتصادهای ابتدایی، کوچرو، کشاورز و دامپرور گرفته تا اقتصادهای صنعتی و مابعدصنعتی سازگار شود.

حاصل این سازگاری حیرت‌زا، زایش نوروزهای قبیله‌ای، عشایری، روستایی، شهری و کلانشهری است.

نوروزپژوهان و محققان فرهنگ مردم، هزاران مقاله، گزارش، کتاب، فیلم، عکس و روایت از اقیانوس بی کران آیین‌های نوروزی گردآورده و تهیه کرده‌اند.

این مستندات نه تنها تنوع نوروزها در قلمروها و زمان‌های متعدد چند هزار ساله را نشان می‌دهند؛ بلکه حکایت از تنوع زنده نوروزها در جهان امروز نیز می‌کنند.

نوروز پا به پای تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تحولات علم و فناوری و حتی دگردیسی‌های جغرافیایی و اقلیمی و طبیعی متحول می‌شود و متناسب با نیازها و نهادها و نمادهای هر دوره و هر شرایط اقلیمی و قلمرو و قومی، رنگ و روی همان موقعیت را می‌گیرد.

نوروز را مردمان تعریف می‌کنند و متناسب سلیقه و سبک و سیاق اندیشه، احساس و ذائقه و زیبایی شناسی‌شان به نوروز جهت، شکل و معنا می‌دهند.

زنان، شاعران و هنرمندان در مقام منادیان و مروجان اصلی نوروز، هشیارانه و هوشمندانه، خلاقانه و متناسب «سیاست زندگی‌»، «سیاست سور‌» و «سیاست طبیعت‌»، زیباترین و ظریف‌ترین نمادها و نشانه‌های نوروزی را در کالبد و جان این آیین می‌تنند.

نوروز بر اصول کلی و جهان بینی شش‌گانه‌اش، یعنی ۱: اصل شادی، ۲: اصل همبستگی با طبیعت، ۳: اصل دوستی و صلح، ۴: اصل زیبادوستی و زیباگرایی، ۵: اصل اعتدال گرایی و پرهیز از افراط و تفریط؛ و مهمتر از همه ۶: اصل پاسداشت مقام انسان و انسان ورزی، پابرجا و ثابت مانده است؛ اما این اصول را به عهده ی نوروزیان می‌گذارد تا خود متناسب با مقتضیات و نیازها و واقعیت‌هایشان این اصول را اجرا و عملی کنند.

نوروز به اصول ششگانه‌اش همیشه وفادار و پایبند مانده، اما قابلیت و ظرفیتش برای پویایی و انعطاف را نیز همواره توسعه داده است؛ چنان که می‌توان این پویایی و انعطاف پذیری را پاره‌ای از اصول آن دانست.

آبگونگی نوروز چنان است که در هر جام و جامعه ای ریخته شود به شکل آن می‌شود.

این است که زرتشتیان و مسلمانان و مسیحیان و یهودیان و دراویش و بهاییان و بی دینان می‌توانند از این جام آبگون بنوشند و سرمست شادی، صلح، همبستگی، زیبایی و طبیعت شوند بدون احساس رنجیدگی یا تضاد و تعارض.

نوروز پویاست و پر و بالی گشوده دارد و بر بام خیال و تخیل هر دینی نشسته و در خانه و کاشانه زرتشتی‌ها، مسلمان‌ها، مسیحی‌ها و یهودی‌ها و بی‌دین‌ها جا و مقامی ارزشمند دارد بی آن که رنگ تعلق هیچ دین و بی‌دینی بگیرد. از رازهای پویایی نوروز همین فرادینی بودن ماهیت و جوهره آن است.

اصول شش گانه نوروز، فطرت یا جوهره انسانی و سرشت طبیعی انسان است. همین است که مقاومت در برابر نوروز را در نهایت ناممکن می‌سازد و نوروز ستیزان و نوروزگریزان را پس می‌زند و به پستوی پستی‌ها و پلشتی‌ها می‌راند.

از شگفتی‌های نوروز این است که در جهان مدرن و پست مدرن، که جهان حکومت‌های تمامیت خواه و اقتدارگرا و متصلب و حتی گاه متحجر است، نه تنها و هیچ گاه تبدیل به آیینی تمامیت خواه و متصلب و متحجر نشده است، بلکه در بسیاری سرزمین‌های نوروزی، «راهبرد فرهنگی مقاومت مدنی‌» ملت‌ها و گروه‌ها دربرابر تمامیت خواهی، اقتدارطلبی و استبداد دینی و دنیوی گردیده است.

نوروز پویاست، و این پویایی و انعطاف ریشه در تار و پود حریری دارد که بر تن نوروز تنیده شده است.

حریر نوروزی از جنس خشونت، امر و نهی حقوقی، دستورات حکومتی، بهشت و دوزخ دینی، اجبارهای محتسبانه و مقتصدانه نیست؛ چه اگر چنین بود، حریر نبود؛ بلکه از جنس لطیف‌ترین معانی و نمادها و نشانه‌های شاعرانه و زیبایی شناسانه و اخلاقی و عقلانی است که نوع بشر به آن‌ها محتاج و مفتخر است.

از رمزها و ظرفیت‌های آبگونگی و انعطاف پذیری نوروز یکی هم زادگی آن است. نوروز جشن زادگی و زایش طبیعت است. همین، آن را بالفعل برای زاده شدن‌های مکرر و معنادار مهیا و مستعد کرده است. نوروز، هم تغییر می‌دهد هم متناسب سال و حال نو تغییر می‌کند.

پویایی نوروز از دموکراتیک بودن و پیوستگی ذاتی اش با خرد جمعی نیز ریشه می‌گیرد.

نوروز را فرقه و گروه معینی از مردم بر ملت و ملت‌های نوروزی تحمیل نمی‌کند. قواعد و سازوکار این آیین از توافق خردمندانه جمعی همگان برمی‌خیزد.

مردم نوروزی می‌توانند آزادانه این آیین را اجرا کنند یا نکنند؛ یا پاره‌هایی از آن را بپذیرند یا نپذیرند؛ نوروزیان برای زیرپا گذاشتن یا اجرا نکردن همه یا پاره‌هایی از این آیبن مجازات، تحقیر و توبیخ نمی‌شوند.

نوروز داوطلبانه‌ترین آیین ایرانی است. همین، موجب پویایی و آبگونگی آن شده است؛ چه این که نوروزیان مجازند به میل خود نوروز را به هر شکل و شمایل دلخواه‌شان درآورند.