آیین های ماه رمضان در فرهنگ ایرانی

آیین های ماه رمضان در فرهنگ ایرانی

به گزارش گلونی دکتر محمد جعفری قنواتی، متخصص فرهنگ و ادبیات عامه، در یک گفتگوی زنده اینستاگرامی در صفحه انجمن علمی تاریخ دانشگاه شهید بهشتی تهران، درباره آیین‌های ماه رمضان در ایران معاصر، صحبت کرد.

فرهنگ عامه یا فرهنگ مردم، شامل آداب، آیین‌ها، سنت‌ها، جشن‌های مختلف و … می‌شود.

برخی از این آداب و آیین‌های تقویمی هستند.

یعنی آداب و رسوم آیین‌هایی كه در تاریخ معینی برگزار می‌شوند.

آیین‌های تقویمی در ایران به دو بخش تقسیم می‌شوند.

یكی آیین‌هایی كه براساس تقویم شمسی برگزار می‌شوند مانند شب چله، چهارشنبه سوری و نوروز و دیگری كه براساس گاه‌شماری قمری انجام می‌گیرد مانند آداب و آیین‌هایی كه در ماه رمضان یا محرم، انجام می‌گیرد.

ماه رمضان در فرهنگ ایران زمانی مقدس است.

در ماه رمضان نوع خوردن و آشامیدن، سرگرمی‌ها، روابط فردی، اجتماعی، میثاق‌ها و پیوند‌هایی که در این ماه بسته می‌شود با ماه‌های دیگر متفاوت است.

آیین‌هایی مانند استحاله، استهلال، اواقات شبانه، همچنین آیین کلوخ‌اندازان را در آخر ماه شعبان انجام می‌دادند که در واقع یک تطهیر روانی و روحی است، از آیین‌های این ماه است.

آیین های ماه رمضان

یکی از آیین‌های دیگر در ماه رمضان ابن‌ملجم‌سوزی است که در ۲۷ ماه رمضان انجام می‌شود.

در این شب کاروان‌های شادی راه می‌افتد و برای کشته شدن قاتل امام علی(ع) جشن گرفته می‌شود و عروسکی را به نماد ابن ملجم می‌ساختند و می‌سوزانند.

در واقع شخصیت اهریمنی را می‌سوزانند تا زندگی پاکی را داشته باشند.

این آیین هیچ ربطی به مسلمانان یا عرب ندارد و آن را می‌توان در فرهنگ هندی، اروپایی و ایرانی دید.

آیین‌های نمایشی نیز در این ماه وجود داشته و بعضا دارد.

اعمال بخت‌گشایی در ماه رمضان که ریشه در ایرانیان دارد در مناطق مرکزی ایران نیز با آغاز این ماه، به ویژه در ۱۵ ماه رمضان دیده می‌شود.

تازه‌ عروس‌ها در شب ۱۵ رمضان به مسجد می‌روند و در صف اول می‌نشینند، با این نیت که خوشبخت شوند. هدیه دادن به تازه‌عروس‌ها نیز در این ماه رسم بوده است.

مناجات‌خوانی یکی از آداب مهم در سحری است که گفته می‌شود از مناجات‌های خواجه عبدالله انصاری است، در حالی که این گونه نیست و این مناجات‌ها برای ابوسعیدابی‌الخیر و بابا افضل کاشانی است و افرادی که این مناجات‌ها را می‌خوانند، اسمی از آن‌ها نمی‌برند.

تاریخچه مناجات در ایران به پیش از ظهور زرتشت و اسلام مربوط می‌شود که با معبود راز و نیاز می‌کردند و همانند فرهنگی ریشه‌دار در میان ایرانیان رواج داشت.

مناجات‌خوانی به شکل یک هنر، ساختار و پیشینه‌ای جدی و قابل تأمل دارد.

در بسیاری از مناطقی که ماه رمضان روزه می‌گیرند، مانند برخی مناطق تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان و ایران سفره ماه رمضان و عید فطر می‌اندازند که سفره مقدسی است و کاملاً متأثر از فرهنگ ایرانی است.

آخرین مجلس سخنوری در سال‌های ۵۵ – ۵۶ برگزار شد و در تهران نیز در قهوه‌خانه‌ها اجرا می‌شد.

سخنوری براساس افسانه‌ای مربوط به دوره صفویه بود به این ترتیب که چون مدح حضرت علی(ع) به صورت علنی ممنوع بود، چهار درویش از اصفهان تصمیم می‌گیرند که از چهار دروازه اصفهان وارد شهر شوند و به تبلیغ بپردازند، اما در ستیزه‌هایی که بر اثر این تبلیغ رخ می‌دهد، هفده نفر از هفده صنف گوناگون کشته می‌شوند.

اساس سخنوری بر پایه رقابت میان دو سخنور بوده و این رقابت اغلب با طرح سؤال‌های یک سخنور از طرف مقابل، آن هم در قالب شعر، اجرا می‌شد و هر مرحله نیز عنوان خاصی داشته‌است.

پایان پیام