سنگ نگاره قاجاری را با موی سر اشتباه گرفتند
به گزارش گلونی پاشیدن رنگ موی سیاه روی بخش‌هایی از کتیبه قاجاری فتحعلی شاهی، بخش کوچکی از داستان هزار و یک شبِ آسیب‌ها و خطراتی است که در طول سال‌ها بی‌توجهی به این اثر تاریخی و محوطه باستانی و چند هزار ساله چشمه علی وارد شده است.
آسیب‌هایی که سال‌ها گریبانِ این محوطه در ری باستان را گرفته، اما هنوز هیچ چشمی آن‌ها را ندیده است.
دست کم پنج سال از شروع آسیب‌های عمدی و ظاهری به چشمه علی می‌گذرد.
از زمانی که خط شِش مترو نخست مسیر «برج طغرل»، قبرستان «ابن‌بابویه»، «دژ رشکان» و «محوطه چشمه علی» را دور زد تا از وارد شدن هر گونه آسیبی به این محوطه‌ها و آثار تاریخی‌اش جلوگیری کند.
اما بعد از مدتی خبر رسید، دِبی آب در چشمه علی شهرری پایین‌تر می‌رود و حتی یکی دو بار هم آب چشمه خشک شده است و همان شد که جدل‌ها سر دستگاه TBM ایجاد تونل در دل زمین که احتمالا مسیر آب چشمه را تغییر داده بود شروع شد.
دعواهایِ بین میراث و مدیریت شهری که می‌توان بیشتر آن را به چیزی شبیه به دعوای زرگری تشبیه کرد برای خریدنِ وقت و تکمیلِ کار، تا نگرانی برای آسیب‌هایی که یک محوطه و حتی منطقه نمونه گردشگری را می‌تواند از بین ببرد.
به حدی که بعد از مدتی خبر رسید با تانکر آب داخل چشمه ریخته‌اند شاید این‌بار حرف و حدیث‌ها برای پایین آمدن دبی آب چشمه تمام شود.
حالا می‌توان نتیجه همه بی‌توجهی‌ها در طول سال‌های گذشته تا امروز به تپه تاریخی و کتیبه قاجاری فتحعلی شاهی بالای سرِ چشمه علی را به وضوح دید.
وقتی مردم بومی و حتی گردشگران به راحتی به کنار کتیبه می‌روند، سنگ و طرح‌های تاریخی را تخریب می‌کنند، یادگاری می‌نویسند و در نهایت رنگِ مو روی این اثر تاریخی می‌پاشند، شاید صرفا برای تفریح و شاید تعصب حذف یک دوره تاریخی.
یک روز از مخدوش کردن نقش‌برجسته یا سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه در چشمه‌علی شهر ری با رنگ موی مشکی گذشته و همهمه‌ی زیادی که روز نخست برای این اتفاق جاهلانه بلند شده بود، خوابید.
در همان روز نخست هم مدیر میراث فرهنگی شهر ری که همه تلاش خود را کرد تا اوضاع را آرام نشان دهد و بگوید که «خوشبختانه رنگ قابل شست‌وشو بوده و قرار است کارشناسان از فردا (سه شنبه هفتم اردیبهشت) عملیات پاکسازی و تثبیت نقش‌برجسته را آغاز کنند» قدری موفق بود.
اما حضور کودکان و نوجوانانی که با وجود شیوع پیک چهارم کرونا در آب کم چشمه آب‌تنی می‌کردند و سنگ‌هایی که از دل چشمه برای بازی‌های کودکانه خود جابجا کردند و داد مدیر میراث شهر ری را مقابل دوربین رسانه‌ها در آوردند و آتشی که هر از چند گاهی به دل چشمه و کتیبه‌اش انداختند، نشان داد که هنوز چه تلاش‌هایی برای نجات محوطه چشمه علی لازم است، اگر همتش باشد.
سنگ نگاره قاجاری
نوروز تقی‌پور، مدیر میراث فرهنگی شهر ری، درباره این اتفاق به خبرنگار گلونی گفت: «اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان ری در فاصله نزدیکی از چشمه‌علی قرار گرفته است.
بنابراین در طول روز به همراه یگان حفاظت در چند نوبت از آن بازدید می‌کنیم. تا بعدازظهر دو روز قبل که بازدیدی از این مجموعه داشتم خبری نبود، اما هفت صبح (دوشنبه ۶ اردیبهشت) در بازدیدی همراه یگان حفاظت، متوجه لکه‌های رنگِ سیاه روی نقش‌برجسته فتحعلی‌شاه شدیم.»
او افزود: «بررسی‌های اولیه نشان داد که رنگِ موی سیاه روی سنگ‌نگاره پاشیده شده است. ظاهرا سعی کرده‌اند با استفاده از این رنگ حروف انگلیسی بنویسند. قوطی رنگ هم در محل رها شده بود. سریع اطلاع‌رسانی لازم را انجام دادیم و کارشناسان برای بازدید آمدند و قرار شد سه‌شنبه ۷ اردیبهشت تیمی برای پاکسازی و تثبیت نقش‌برجسته مستقر شود.»
تقی‌پور با بیان این که خوشبختانه از رنگِ اسپری یا رنگ‌های شیمیایی استفاده نشده و این رنگ قابل شست‌وشو است، به استقرار کانکس نیروی انتظامی در محل اشاره کرد و گفت: «با توجه به استقرار شبانه‌روزی این ماموران در چشمه‌علی، ای کاش شاهد چنین اتفاقی نبودیم.»
تقی‌پور اما به طرح حفاظت و مرمت نقش‌برجسته که قرار بود تا پایان سال ۹۹ به سرانجام برسد، می‌گوید: «بحث‌های ما متمرکز بر دسترسیِ آسان به سنگ‌نگاره است، پیشگیری‌ها نیز باید بر این اساس باشد. پس از بررسی تیم کارشناسی و متخصصان، درباره شیوه حفاظت نیز تصمیم گرفته می‌شود که آیا شیشه نصب شود یا راه‌کار دیگری درنظر گرفته شود.»
با وجود همه این صحبت‌ها و قول و قرارهایی که رییس میراث فرهنگی شهر ری مطرح کرده بود، امروز سه شنبه هفتم اردیبهشت، ایکوم ایران اعلام کرد که کارشناسان مرمت این موسسه مردمی اقدام به پاک کردن رنگ‌های ریخته شده روی سنگ نگاره می‌کنند.
اما با توجه به نبود پژوهش برای آسیبی که این رنگ‌های اکسیدان شده به سنگ و نقوش کنده‌کاری‌شده وارد می‌کنند، به نظر می‌رسد هر روز تعلل می‌تواند آسیب جبران ناپذیری به بزند.
سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه به دستور این شاه قاجار روی دیوار چشمه‌علی شهر ری ساخته شده است. روی نقش‌برجسته فتحعلی‌شاه روی تختی شبیه به تخت طاووس نشسته و ۱۶ پسرش در اطرافش جمع شده‌اند.
چشمه‌علی پیشینه‌ای هشت‌هزارساله دارد و کانون مهمی از شهر ری بوده است.
پایان پیام
گزارشگر: سمیه ایمانیان
