نقش برجسته نویافته ساسانی؛ تقلبی یا اصل؟

نقش برجسته نویافته ساسانی؛ تقلبی یا اصل؟

به گزارش گلونی میلاد وندایی، باستان‌شناس، در صفحه اینستاگرامی میراث باشی نوشت:

خوب، طبق معمول خبر مختصر بود و مفتضح، پیدا شدن یک نقش برجسته ساسانی در یک محموله قاچاق؟! خبری که از چند منظر شوکه کننده بود:

از منظر نخست، میراث فرهنگی کلاهش را باید بالاتر بگذارد که چگونه چنین اتفاقی رخ داده است، و منظر بعدی آنکه چگونه چنین اثری چه اصل چه غیر اصل از مرزهای ایران عبور کرده است!

اما جدای از مباحث مطرح شده و از آنجایی که بسیاری از دوستان درباره این اثر پرسیدند، بر خود جایز دانستم که چند نکته را درباره آن مطرح کنم، با ذکر این نکته که ما تنها یک تصویر با وضوح کم از این اثر بیشتر نداریم، و نظر تکمیلی بنده پس از انتشار تصاویر مستند و با کیفیت‌تر از اثر قابل اصلاح خواهد بود، اما موارد متعددی هست که می‌توان به اصالت این اثر شک کرد.

نخست آنکه تقریبا می‌توان گفت غیر ممکن است که در سال ۱۴۰۲ نقطه‌ایی از ایران باشد که از منظر صخره‌ایی بررسی باستان‌شناسی نشده باشد، آن هم چنین اثری با این ابعاد و کیفیت!

دوم آنکه، ارتفاع یک متری این اثر به هیچ وجه مشابه ابعاد دیگر نقوش برجسته ساسانی شناخته شده نیست، و ۱.۴۰ متر کوچکترین ارتفاع نقش برجسته ساسانی است که ما آن را شناخته‌ایم.

سوم آنکه، نقوش برجسته ساسانی عموما یا دارای چهارچوب مستطیل و یا دارای چهارچوب نامنظم هستند مانند برم دلک یا گویوم، و تاکنون هیچ نقشی با قابی این چنین در بالا گرد و دارای چهارچوب منحنی شناخته نشده است.

چهارم آنکه، تعدادی از افراد به صورت ناشیانه و از روی هیجان این اثر را به کرتیر نسبت می‌دهند،در حالی که ما به خوبی می‌دانیم که کرتیر در تمامی نقوش خود بدون ریش و با نشان قیچی بر روی کلاه خود شناخته می‌شود که هیچ یک از این دو شاخصه را این اثر ندارد.

نقش برجسته نویافته ساسانی

پنجم آنکه، سبک شناسی هنری این اثر متعلق به دوران بهرام‌ها به ویژه بهرام دوم و نرسی است، از این رو که شمشیر فرد از کناره پشتی او به نقش درآمده، در حالی که در دوره اردشیر و شاپور شمشیر بزرگ زادگان و فرماندهان از روبرو نمایش داده می‌شده است، و از حدود سال ۲۷۰ میلادی به بعد این سبک هنری نمایان می‌شود، که در طاق بستان هم شاهد آن هستیم، پس در صورت اصالت اثر، این نقش متعلق به بازه زمانی حدودی ۲۷۰ تا ۵۰۰ میلادی است.

ششم آنکه، این نقش برجسته تقلیدی از نقوش برجسته برم دلک، تنگ قندیل و گویوم است،در حالی که در همین یک تصویر می‌توانیم شاهد تفاوت‌هایی در آنها باشیم.

برای مثال کلاه این شخص نسبت به دیگر نمونه‌های مشابه از ارتفاع کمتری برخوردار است، در حالی که چنین کلاه‌هایی که عموما از جنس فلز و یا نمد بوده‌اند در دیگر آثار ساسانی دارای ارتفاع بیشتر هستند و بر روی آنها نیز نشان خانوادگی افراد مشخص است.

همچنین مدل موهای مجعد بافته شده آن در سه ردیف غیر معمول است و حداقل ردیف مو در نقوش مشابه آن ۵ ردیف به این سبک و یا موهای مجعد بافته شده به سمت بالا در ۳ تا ۵ ردیف است؛ عدم تناسب در بین ابعاد سر و سرشان دیگر تفاوت این اثر است، مدل ریش‌های بافته شده شخص و همچنین جواهر بر گردن او که با وجود نمونه‌های مشابه در دیگر نقوش، تفاوت‌هایی نیز دارد اصالت آن را زیر سوال می‌برد و فاصله بین گردن و صورت شخص نیز کمی دور از هنر ساسانی و ناشیانه است.

شخص دست چپ بر شمشیر و دست راست به نشان احترام به بالا دارد که انگشتان آن با وجود تخریب، تفاوت‌هایی با نمونه‌های مشابه در برم دلک و نقش بهرام در نقش رستم دارد که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.

اما بخش رانپا و پاها و کفش فرد در نقش را می‌توان قوی‌ترین بخش اثر دانست که کاملن مشابه با نمونه‌های اصیل است، تنها با یک تفاوت شاخص و آن نداشتن ردا در پشت سر فرد است که عموما از روبرو و در حالی که گویی بادی به آن می‌وزد حجاری می‌شود.

در هر صورت و با توجه به جمیع جهات و داده‌هایی که تنها از یک تصویر ناوضوح از این اثر به دست ما رسیده است، می‌توان به تقلبی و غیر اصل بودن اثر شک کرد، اما این مهم منوط به دسترسی به تصاویر شاخصتر و با وضوح‌تر از اثر است تا بتوانیم فنی‌تر نسبت به آن نظر قطعی دهیم.

سنگ نگاره ساسانی کشف شده در لندن به ایران بازمی‌گردد

پایان پیام

ایرانی‌ها چه دغدغه‌هایی دارند؟
اینجا را ببینید