دستاوردهای عصر ناصری از زبان دکتر بهمنی قاجار

دستاوردهای عصر ناصری از زبان دکتر بهمنی قاجار

به گزارش گلونی محمدعلی بهمنی قاجار وکیل دادگستری، دکترای حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران، پژوهشگر تاریخ در کانال تلگرامش نوشت:

دستاوردهای عصر ناصری

عصر پنجاه ساله پادشاهی ناصرالدین شاه در واقع گذار ایران از دوران کهن به عصر جدید و مقدمه ورود ایران به دوران مشروطیت و حکومت قانون بود.

البته این دستاوردها صرفا ناشی از اراده ناصرالدین شاه نبود اما خود او هم در این تحولات عموما تاثیر مثبت داشت.

در نگاهی کلی می‌توان به این موارد به عنوان عمده ترین دستاوردهای عصر ناصری اشاره کرد؛

۱. فکر نو

اساس مدرنیته، فکر نو و اندیشه مدرن است در عصر ناصرالدین شاه، خرافات طرد و انسان و علم محور می‌گردد و همین تحول مهم است که بساط کهنه را می‌پیچد و تنها به فاصله ۱۱ سال پس از ناصرالدین شاه به حاکمیت قانون و مشروطیت ایران منجر می‌شود.

در وهله نخست اعتقاد به خرافات و به طور خاص تاثیر حرکات نجومی و تبدیل ایام به سعد و نحس و قمر درعقرب و ….طرد می‌گردد.

شاهزاده اعتضادالسلطنه وزیر علوم کتاب فلک السعاده را می‌نویسد و رسما عقاید نجومی را رد می‌کند. در ضمن شخصیت انسان و کرامت آن مورد تاکید و توجه قرار می‌گیرد.

سه فرمان مهم؛ آزادی و امنیت شخصی و آزادی رعیت و منع شکنجه که در هر سه فرد انسانی بدون توجه به تبار و موقعیت و جایگاه اجتماعی‌اش و صرفا به عنوان یک انسان ایرانی مورد حمایت حکومت قرار می‌گیرد. نماد این تحول فکری انسان محور هستند که چند سال بعد در مشروطیت تکمیل می‌گردند.

۲. ملت گرایی

در پیوند با انسان محوری و باز ناشی از فکر نو و اندیشه نو، ملت گرایی مورد توجه قرار می‌گیرد. ایرانی باید کل واحد باشد و به عنوان یک ملت یکپارچه با حس همبستگی ملی خود را بشناسد.

در همین راستاست که جزیه لغو می‌گردد تا اقلیت‌های مذهبی دیگر نه ملل متنوعه مورد حمایت بلکه جزئی از ملت واحد ایران باشند، سب و لعن خلفا هم که باعث جدایی اهل سنت می‌شد ممنوع می‌گردد و در کنار آن آیین حیدری و نعمتی نیز منسوخ می‌گردد.

این‌ها در کنار تحول در فکر و نگاه به انسان و ماده زمینه ورود ایران به دنیای مدرن را فراهم می‌سازند.

۳. دولت سازی

دولت نیز متحول می‌گردد. در وهله نخست قدرت دولت در سرتاسر ایران اعمال می‌گردد.

ملوک الطوایف کهن و ریشه دار هم چون سلاطین کیانی سیستان و خان‌‌های سربندی آن یا قواسم بندر لنگه برافکنده می‌شوند و مسقطی ‌ها از بندر عباس و چابهار اخراج می‌گردند.

از سرتاسر ایران عکاسی می‌گردد و تصویر روشن از ایران در اختیار شاه و دولت قرار می‌گیرد با سیم تلگراف فرمان‌های شاه و دولت به سرعت اجرایی می‌گردند.

دولت دارای پرچم و درفش ملی سه رنگ شیر و خورشید نشان می‌گردد و این پرچم در سرتاسر ایران  به عنوان نماد حاکمیت دولت به اهتزاز درمی‌آید و همین طور در نمایندگی‌های خارجی ایران، پلیس و ژاندارمری ایجاد می‌گردد و کتابچه‌های قانونی دولتی تدوین می‌شود.

نیروی دریایی و گمرک ایجاد می‌گردد و قراولخانه‌های مرزی تاسیس می‌شود. یعنی دولت دارای حدو مرز مشخص و صیانت شده است، در کنارش بانک و اسکناس و پست و تمبر هم منتشر می‌گردند. ظواهر و لوازم دولت مدرن در واقع در این دوره ایجاد می‌شوند.‌

۴. نظم و توسعه سیاسی

در کنار اقتدار بیشتر دولت، منتظم کردن امور نیز مد نظر بود. ایجاد وزارتخانه‌های متعدد با شرح مسولیت‌های مشخص، تاسیس هیات وزیران و مجلس مصلحت خانه، وزارت عدلیه، حتی تلاش‌های ابتدایی برای تاسیس سازمان ثبت اسناد و نگارش نخستین قوانین اساسی و هم چنین اجازه ارائه پیشنهادات سیاسی متنوع در امور مملکتی در قالب رسائل انتقادی، همگی از مظاهر توسعه سیاسی و منتظم ساختن امور بودند.

عدم دخالت شاه در امور دولت در برهه‌هایی و تفویض کلیه امور به صدر اعظم‌ها نیز یکی دیگر از این اقدامات بودند.

دستاوردهای عصر ناصری

۵. میهن پرستی

تاکید بر منافع ملی و اولویت داشتن ایران بر همه چیز چنانچه عصاره این طرز تفکر در دستورالعمل میرزا حسین خان سپهسالار به میرزا ملکم خان در کنفرانس برلن درج شده است که: «فریاد بزن من روس و انگلیس و پروس نیستم ایرانی‌ام و باید مصالح و صرفه ایران را در نظر بگیرم».

هم چنین تعظیم و تکریم ایران باستان که در ایجاد تولیت برای دریای نور به عنوان جواهر کورش کبیر از طرف شاه بازتاب یافت یا اولین گمانه زنی‌ها در تخت جمشید به وسیله فرهاد میرزا معتمدالدوله و نیز نگارش کتاب نامه خسروان جلال الدین میرزا بازتاب یافته است.

۶. ابزار نو

استفاده از ابزار نو و به عبارتی دیگر نوسازی و صنعتی کردن را مدرنیزاسیون می‌گویند در حالی که فکر نو مدرنیته است.

در ایران عصر ناصری مدرنیته رخ داد، فکر تحول یافت، انسان ملاک شد، خرافات طرد گردید، رعیت به تدریج از مقام رعیتی به شهروندی در حال تحول شد و دارای حقوق گردید و مفهوم اقلیت با رفع جزیه و منع سب و لعن در علن، در عمل کمرنگ شد، اما مدرنیزاسیون هم صورت گرفت. ده‌ها کارخانه، جاده سازی و تحولات عمیق در کشاورزی و صنعت و ارتباطات و فرهنگ و هنر و بهداشت رخ داد.

۷. پنجاه سال ثبات و امنیت و آثار آن

افزون بر این موارد، نفس پنجاه سال ثبات و امنیت با شکوفایی اقتصادی همراه بود، از همين رو در این پنجاه سال سازندگی در مفهوم سنتی آن زیاد بود، کاروانسرا و ساختمان و حمام و … بسیار ساخته شد، مراودات بازرگانی زیاد شد.

پنبه ایران آن چنان اهمیت پیدا کرد که خلا ناشی از جنگ داخلی آمریکا را در بازار جهانی پر کرد. ایران جایگاه و شهرت بین المللی بیشتری پیدا کرد. شاه ایران شخصیت جهانی شناخته شده و موجهی گردید، عظمت ایران نسبت به عثمانی بسیار زیاد شد.

۸. میراث فرهنگی

ناصرالدین شاه پادشاهی فرهنگ پرور بود در ترویج نقاشی و هنر، تذهیب و خطاطی و … کوشا بود بخشی از میراث فرهنگی امروز ما هم اثر آن دوران است.

۹. ادب پروری

به طور خاص به ادب فارسی اهتمام داشت و این دوره هم از منظر ساده شدن بیشتر نثر فارسی و هم اعتلا سبک بازگشت و هم مقدمات ورود به سبک مشروطه اهمیت دارد.

۱۰. تکریم مذهب رسمی‌

در ضمن که پادشاهی متحجر نبود، ارادت به اهل بیت و اعتقاد به اسلام و تشیع داشت، با ساخت تکیه دولت، ترویج عزاداری دهه محرم و یا برگزاری رسمی‌جشن میلاد امام زمان و حضرت فاطمه زهرا، در تکریم مذهب رسمی پیشگام بود و البته در همین عصر ده‌ها مسجد باشکوه و از منظر هنری قابل توجه ساخت.

ناصرالدین شاه برای ایران چه کرد؟

پایان پیام